Kontynuując wspomnienia o aktorach przedwojennego kina, nie można nie wspomnieć o postaci, która swym przemiłym uśmiechem i komicznym stylem poruszania się, rozbawiała widzów lat trzydziestych ubiegłego wieku. Mowa tu jest oczywiście o Antonim Fertnerze, urodzonym w dniu 23 maja 1874 roku w Częstochowie. Zmarł on natomiast dnia 16 kwietnia 1959 roku w Krakowie. Zasłynął on w polskiej kulturze jako aktor, sztuk teatralnych i filmowych.
Młodość
Antoni Fertner, był synem częstochowskiego cukiernika Teofila. Matką jego była Eleonora z domu Pleszyńska. W gimnazjum ku zdziwieniu wszystkich, Antoni przejawiał zdolności matematyczne. Po śmierci rodziców przeprowadził się do dalszej rodziny, zamieszkałej w Piotrkowie. Tutaj miała miejsce jego pierwsza przygoda z teatrem, w którym zarabiał jako klakier. Następnie przeniósł się on do Warszawy, gdzie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Handlowej. Wkrótce jednak zapisał się na kurs aktorski w Szkole Dramatycznej, który odbywał się przy warszawskim Towarzystwie Muzycznym. Szkołę aktorską ukończył w 1895 roku, z wyróżnieniem. W czasie nauki, Fertner odbył kilka tras z objazdowym teatrem po Polsce. Następnie zatrudnił się w Izbie Kontroli Państwa, jednak praca urzędnicza nie podobała mu się. Toteż szybko zdobył angaż w warszawskim teatrzyku Wodewil. W trakcie 3 letniego pobytu w Łodzi, odbył on roczne tournée po Rosji, wraz z grupą teatralną Adolfiny Zimajer.
Po powrocie do kraju, Antoni Fertner występował w Teatrze Ludowym w Warszawie. Teatr ten, założony został przez Kuratorium Trzeźwości, zatem gaże aktorskie nie były wielkie. Podczas dnia budynek był wykorzystywany przez konie żandarmerii, później ustawiano krzesła i rozpoczynały się próby aktorskie. Fertner już wtedy, zdobył sobie aplauz wśród publiczności. W 1908 roku, przyjął on od Jakuba Jasińskiego, właściciela pierwszego w Warszawie kina „Oaza”, propozycję występu w niemym filmie, którego został także współscenarzystą. Film ten zatytułowany był, „Antoś po raz pierwszy w Warszawie”. Popularność filmu, złożyła się z popularnością grającego w nim pierwszoplanową rolę Fertnera. Przed wybuchem I wojny światowej, Fertner odkupił kino „Oaza”, które po wybuchu wojny popadło w kłopoty finansowe. Zatem szybko on zamknął kino i wyjechał do Kijowa, a następnie do Petersburga i Moskwy, gdzie grał w antyniemieckich sztukach. Zwrócił tam na siebie uwagę szefa moskiewskiej wytwórni kinematograficznej, Aleksandra Chanżonkowa, który zaproponował mu występy w kręconych w Moskwie filmach. Po sukcesie pierwszego filmu, Chanżonkow zaproponował Fertnerowi stały kontrakt.
Dwudziestolecie międzywojenne
W 1918 roku, zaraz po zakończeniu wojny, wrócił Ferner do Warszawy, gdzie grywał sztuki w Teatrze Polskim. Od października 1923 roku, był on przez kilka lat dyrektorem Teatru Letniego.
Podczas okupacji, Fertner reżyserował i grał w jawnych teatrach warszawskich. Po wybuchu powstania w 1944 roku, Antoni Fertner został zmuszony przez Niemców do wyjazdu z Warszawy, co zmusiło go do osiedlenia się w Skawinie, a następnie w Krakowie. Udział w jawnych teatrach, uniemożliwił mu powrót na warszawską scenę po wojnie, z tego powodu występował od 1945 roku, w zespole objazdowym, a potem w Teatrze Kameralnym. W latach 1947-1954 był aktorem Teatrów Miejskich Dramatycznych. Do filmu już nie wrócił nigdy. Zmarł w 1959 roku, był on trzykrotnie żonaty. A mianowicie z Kazimierą Matyldą Habrowską, z którą po kilku latach się rozwiódł, z aktorką Heleną Pawłowską, która pozostawiła Fertnera wdowcem, a także z Janiną Zaleską, która zmarła na rok przed jego śmiercią.
Antoni Fertner, zmarł w wieku 85 lat. Pochowany został w Krakowie, na Cmentarzu Rakowickim, w Alei Zasłużonych.
Ewa Michałowska – Walkiewicz
[email protected]
