Czasy pogan i pogańskich bóstw
Z tamtych czasów zachowały się wały kamienne, które miały za zadanie oddzielać sacrum czyli miejsce święte znajdujące się na szczycie łysej Góry, od profanum, czyli reszty świata. W czasach tych, czczono tu bóstwa: Śwista, Pośwista i Pogodę oraz Lelum i Polelum. Gdy Polska przyjęła chrześcijaństwo w 966 roku za czasów panowania Mieszka I, na najwyższym miejscu Łysej Góry, czterdzieści lat później postawiono klasztor, do którego sprowadzono relikwie Krzyża Świętego z Jerozolimy, na którym zmarł Jezus. Od tej pory, Łysa Góra straciła swą formalną nazwę, która brzmi Wzgórze Świętego Krzyża.
Zapiski Jana Długosza
Jak pisze Jan Długosz, na wzór architektury wczesnego średniowiecza, wokół klasztoru zaczęły powstawać liczne zabudowania gospodarcze. Budynki powstawały w różnych okresach i były wielokrotnie niszczone. Największymi „wrogami” dawnych klasztorów i ich obejść, były wojny i pożary. Klasztor Świętego Krzyża, był kilkakrotnie łupiony i palony przez: Tatarów, Litwinów, Szwedów oraz Austriaków. Jednak Polacy zawsze potrafili się zjednoczyć, by ratować i rekonstruować swoje dobytki kulturalno – historyczne. Po wielu rekonstrukcjach, klasztor powoli tracił rysy typowo ciężkiej budowli średniowiecznej, a nabierał formy i wyglądu czasów, w którym został odnowiony. Przed wejściem do środka zachowana jest barokowo-klasycystyczna zachodnia fasada kościoła. Podobno, po zjednoczeniu przez Kazimierza Odnowiciela syna Mieszka II, Małopolski, Wielkopolski i Śląska, w cieniu wspomnianej fasady modlił się król Polski, dziękując Bogu za wielkie błogosławieństwo. Najstarszy syn Odnowiciela, Bolesław Szczodry zwany też Śmiałym, w tym samym miejscu, modlił się dziękując Panu Jezusowi za doprowadzenie go do koronacji na prawowitego władcę Polski, które nastąpiło w Boże Narodzenie w 1076 roku.
Barokowe krużganki
Obok furty klasztornej, znajdują się barokowe krużganki. One to, otaczają wewnętrzny dziedziniec tzw. wirydarz, fundowany przez króla Władysława Jagiellona i kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, w I połowie XV wieku. Król Jagiełło, modlił się na Świętym Krzyżu, tuż przed wyruszeniem na pola Grunwaldu. Wirydarz ten, wybudowany został w stylu gotyckim. Nad głowami warto jest też zwrócić uwagę, na sklepienie gotyckie krzyżowo – żebrowe, ufundowane przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, który został sowicie wynagrodzony przez króla Władysława Jagiełłę, za pomoc w przygotowaniach do koronacji jego syna, Władysława Jagiellończyka zwanego później Warneńczykiem, od miejsca gdzie zginął. Na ścianie południowej klasztoru jest zamontowana tablica z czarnego marmuru z historycznymi zapisami dziejów naszego kraju. Napisy te, zostały wykonane w języku łacińskim. Ostatnia z nich, posiada wygrawerowany napis 1807 rok. We wspomnianym roku, wielki wódz Francuzów Napoleon Bonaparte, pokonał Prusaków pod Iławą Pruską i Frydlandem. W tym samym roku, w Tylży zawarł przymierze z carem Rosji Aleksandrem, tworząc z odebranych ziem zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie, będące namiastką naszej polskości i naszej drogiej ojczyzny.
Prezbiterium
Na południowej ścianie prezbiterium, zawieszony jest obraz przedstawiający Matkę Boską, otoczoną przez chóry aniołów. Główną postacią tego obrazu, jest także i święta Helena, która wznosi ręce ku górze w dziękczynnym geście po odnalezieniu drzewa krzyża ze Wzgórza Golgoty. W zakrystii zaś, na uwagę zasługują drewniane intarsjowane boazerie, liczne szafy i szuflady. Wyposażenie meblarskie zakrystii, ufundował w 1776 roku, opat Jan Karski, kiedy to Polska padła ofiarą wrogich zaborców. W rogu zakrystii, znajduje się ufundowany w XVII wieku, marmurowy lawaterz. Po bokach drzwi prowadzących na krużganki, znajdują się dwa szafkowe zegary, a nad nimi dwie figury św. Piotra i św. Pawła wyrzeźbione przez więźnia Andrzeja Zembałę. Należy w tym miejscu podkreślić, iż w latach drugiej połowy XIX wieku, po powstaniu styczniowym, lochy klasztoru na Świętym Krzyżu, pełniły rolę więzienia o zaostrzonym rygorze. Jego więźniami, byli Polacy biorący udział w zrywach narodowych. Przez wysłanników cara, w lochach świętokrzyskich, zginęli wielcy Polacy, którzy walczyli u boku Mariana Lagiewicza, dyktatora powstania styczniowego w 1863 roku.
Kaplica Oleśnickich
Z zakrystii wchodzimy do Kaplicy Oleśnickich. Zbudowana ona została z przeznaczeniem na kaplicę grobową w XVII wieku. Fundatorem był Mikołaj Oleśnicki pełniący wówczas godność wojewody lubelskiego. Wnętrze kaplicy utrzymane jest w stylu renesansowym. Kaplica nakryta jest kopułą barokową. Szczególną atrakcją kaplicy jest krypta grobowa. Wewnątrz możemy oglądać szczątki ludzkie w otwartych i opisanych trumnach. Leżą tam: fundator kaplicy Mikołaj Oleśnicki, jego żona Zofia, dzieci Oleśnickich, nieznany uczestnik Powstania Styczniowego, opat Jerzy Andrzej Sierakowski i w centralnie ustawionej trumnie książę Jeremi Wiśniowiecki. Ten wielki Polak, dał swojemu narodowi wolność od najazdów kozackich.
Polish News, dziękuje za zaproszenie w Góry Świętokrzyskie i zwiedzanie klasztoru świętokrzyskiego.
Ewa Michałowska – Walkiewicz
[email protected]