W nocy, z 24 na 25 listopada, w czas imienin świętej Katarzyny, odbywają się wróżby młodych mężczyzn, dotyczące poszukiwania partnerki, pretendentki na przyszłą żonę. To typowo męskie święto, zostało w niektórych regionach Polski zapomniane, na rzecz spopularyzowanego święta panien, potocznie zwanego andrzejkami.
Święta Katarzyna Aleksandryjska, to patronka cnotliwych kawalerów, pragnących poznać pannę, by wejść z nią w szczęśliwy związek małżeński. Największe nasilenie kultu wspomnianej świętej, przypadło na okres czasów średnich. Katarzynki, dziś już częściowo zapomniany zwyczaj matrymonialnych wróżb kawalerskich, obchodzono w imieniny świętej, uważanej za patronkę czystych mężczyzn, troszczącą się o swój udany mariaż.
A jednak Hypatia
Według dzieł różnych historyków, Święta Katarzyna Aleksandryjska jest postacią fikcyjną, której pierwowzoru upatrywać należy w autentycznych losach Hypatii, pochodzącej z Aleksandrii, która była córką Teona. Postać ta, była znana z przepięknej urody, otwartego umysłu i rozległej wiedzy. Jako córka filozofa, matematyka i astronoma zarazem, Hypatia nie tylko odziedziczyła po ojcu inteligencję, ale najprawdopodobniej pobierała nauki pod jego kierownictwem. Swoją wiedzę, wykorzystywała jako wykładowczyni astronomii i matematyki w Muzeum Aleksandryjskim. Uważa się ją, za wynalazczynię astrolabium i areometru.
Wykształcona niewygodna
Wizerunek kobiety, a tym samym intelektualistki, myślącej i dokładnie wykształconej, nie przystawał do roli narzuconej kobietom przez kościół katolicki. Hypatia jako niewygodna, a przy tym zwolenniczka prefekta Aleksandrii Orestesa, oczerniona została przez patriarchę Aleksandrii Cyryla, pod pretekstem zajmowania się astrologią, a nie astronomią. Stała się ona z czasem, ofiarą tarć politycznych, w które uwikłany był kościół. Została ona pojmana, przez podburzony przez Cyryla motłoch i poniosła męczeńską śmierć z rąk katolickich mnichów w marcu 415 roku.
Lepiej zmienić imię
Chrześcijaństwo wielu wierzeniom, obyczajom i świętom, nagminnie odbierało tożsamość. Tak też stało się i w tym przypadku, kiedy to Hypatia stała się Katarzyną.
W etymologii językowej imię Katarzyna, wywodzi się greckiego Aikaterine, w którym zawarto greckie słowo aikia, czyli tortury. Chętniej jednak sięga się do słowa katharos, oznaczający czysty. Bardziej przystaje do legendy o świętej Katarzynie Męczennicy, dziewicy, która oprócz urody posiadała intelekt i wiedzę. Uważana w szerzących się legendach i podaniach, za córkę króla Aleksandrii, Konsta. Odrzucała ona małżeństwo, nie widząc godnego swej ręki mężczyzny. Jednak we śnie, ujrzała swój ideał, jakim był Jezus. Pojawiając się w jej śnie, Jezus włożył na jej palec złoty pierścień i od tego czasu czuła się mu zaślubiona. Wśród odtrąconych zalotników, znalazł się też cesarz Maksencjusz. Upokorzony tym zajściem, uwięził Katarzynę a nie złamawszy jej postanowienia skazał na śmierć przez ścięcie głowy mieczem.
Kult świętej
Kult świętej Katarzyny, rozpowszechnił się w chrześcijaństwie, a na kanwie legendy powstała opowieść o męczennicy. Imię Katarzyna, chętnie nadawano dziewczętom w nadziei, że przejmą one cechy patronki. Katarzyna, w siedemnastym stuleciu, stała się opiekunką i orędowniczką cnotliwych kawalerów mających stanąć na ślubnym kobiercu. W kalendarzu słowiańskim, dzień 24 listopada był Świętem Doli, czyli dniem w którym dziewczęta i chłopcy uciekali się do wróżb, by poznać los jaki ich czekał, a ciężarne kobiety modliły się o lekki poród i połóg. Był to pradawny obyczaj pogański, pytania się duchów o przyszłość.
W długie wieczory
Zwyczaj Katarzynek, powszechnie znany w Polsce, był żywo obchodzony jeszcze w XIX wieku. Podobnie jak Andrzejki, przypadał on na okres schyłku jesieni, a tym samym zakończenia prac polowych. Czas długich jesiennych wieczorów, uważano za czas najwłaściwszy w nawiązaniu kontaktu z zaświatami. Okres wywoływania duchów, łączył się z ostatnimi zabawami adwentowymi. Adwent, czyli czas na przyjście, to okres oczekiwania na nowe zdarzenie. W starożytnym Rzymie, była to oficjalna wizyta cesarza, w liturgii kościelnej zaś, był to okres oczekiwania narodzin Dzieciątka Jezus. W ludowych tradycjach, tę porę obrano jako czas najlepszy dla zalotów, słania swatów, a przede wszystkim kojarzenia małżeństw.
Kto się zaleca w adwenta będzie miał żonę na święta
Dla młodych osób, mających przekroczyć próg dorosłego życia, adwent to czas rozterek, wątpliwości, a przede wszystkim czas oczekiwania na nowe.
Zazwyczaj nowe, nakładało obowiązki i wymagało odpowiedzialności już nie tylko za życie własne. Dlatego dla młodych mężczyzn, adwent nabierał dodatkowego, osobistego wymiaru.
Święta Katarzyna adwent zawiązuje, sama hula, pije a nam zakazuje
Katarzynkowy wieczór, był czasem ostatnich kawalerskich zabaw i uciech, surowo zakazanych w adwencie. Był to czas beztroskiej zabawy, figli i śmiechu, a Katarzynki były do tego dobrym pretekstem. Łączono ten okres z wszelkimi znanymi wróżbach i zwyczajami. Mimo, iż w kulturze staropolskiej małżeństwa przeważnie aranżowano na mocy porozumienia między rodzinami, młodzi zawsze lubili swój związek małżeński oprzeć na wcześniejszej wróżbie.
Opracowała na podstawie „Legend i historycznych opowieści” autorstwa Jana Ciasia, Ewa Michałowska – Walkiewicz