Jeśli wierzyć doniesieniom mediów, świat, w którym dziewczęta na progu adolescencji pisały pamiętniczki zamknięte na kluczyk w różowych okładkach i niewinnie plotkowały między sobą o chłopcach trzymając się od nich w szkołach na bezpieczną odległość, odszedł bezpowrotnie. Tam, gdzie za sprawą kultury konsumpcji, rozpychającej się łokciami w umysłach i stylach życia, dochodzi do gwałtownego „parowania” konserwatywnych wartości umacnianych latami przez autokratyczne reżimy, tam nie ma już dziewcząt, które znali dziadowie i ojcowie.
Obecnie już w gimnazjum zaczyna funkcjonować „kultura grona”. W kulturze grona zachowania intymne, charakterystyczne dla pary zakochanych, którzy „nadmiernie” koncentrują się na sobie, nie są mile widziane przez dużą grupę przyjaciół kontaktujących się on-line na specjalnych platformach internetowych, chodzących razem na mecze koszykówki albo wałęsających się wspólnie po galeriach handlowych. Pary niewinnie zakochanych, chodzących na dużych przerwach „za rączkę”, są coraz rzadszym zjawiskiem, a randka to coś, co umiera. Potrzeby seksualne i emocjonalne realizowane są w ramach grona albo za pomocą „wyhaczania” (jakkolwiek to słowo brutalnie nie brzmi), na które panuje coraz większe społeczne przyzwolenie, przynajmniej w młodszych kategoriach wiekowych.
Młodzi ludzie – nazbyt młodzi jak na gust dorosłych – „wyhaczają” się nawzajem, a potem obściskują się i całują w konfiguracjach dalekich od tego, do czego przyzwyczaił nas uporządkowany normatywnie „w tych sprawach” wiek XX: najpierw pełnoletność, potem randki, potem dłuższy związek, potem seks, na końcu małżeństwo. Okazuje się z dzisiejszej perspektywy, że wiek XX był wiekiem dziewczęcej niewinności, w którym nie w głowie było dziewczętom bić się o „facetów” i okazywać koleżankom niczym nie tłumioną agresję. Był wiekiem, w którym dziewczęca agresja kontrolowana była za pomocą krótkiej społecznej smyczy. W kulturze konsumpcji dziewczętom tę smycz zdjęto, jednak od razu zamknięto je w klatce o różowych kratach. Klatce, w której zmuszane są do przyspieszonego wchodzenia w świat „dorosłych” relacji seksualnych, cały czas jednak stosując się do wymogu pozostawania niewinną.
Katarzyna Stadnik i Anna Wójtewicz, wchodząc do społecznego subświata dziewcząt, starają się obnażyć wzorce zachowań i postawy młodych osób poddanych konsumpcyjnemu bombardowaniu. Posługując się metodą etnograficzną, próbują przetrzeć szlak i zainspirować innych badaczy. Nie próbują przy tym, jak brukowce, przerazić czytelnika, zaszokować go, epatować obrazami dziewczęcych ekscesów. Przeciwnie – wkomponowują wyniki swych badań w ramy konceptów teoretycznych bardzo słabo w naszym kraju znanych, choćby autorstwa Stevi Jackson czy Phyllis Chesler (Jackson 1999; Chesler 2003), porządkując tym samym naszą, wyniesioną z internetowych portali powierzchowną wiedzę. Niewątpliwie czyni to książkę bardzo użyteczną dla wszystkich, którzy profesjonalnie zajmują się badaniami nad młodzieżą, kobietami i agresją. Dodatkowo, czyni ją interesującą jednocześnie dla zwolenników feminizmu i dla ewolucjonistów, stojących zazwyczaj po dwóch stronach akademickiej barykady. Serdecznie zatem zapraszam do jej lektury, licząc na zainteresowanie i dyskusję, jaką wywoła.
Tomasz Szlendak
Anna Wójtewicz, doktorantka w Zakładzie Badań Kultury w Instytucie Socjologii UMK. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się w obszarze socjologii edukacji, socjologii i antropologii kultury, ze szczególnym uwzględnieniem socjologii ciała. Prowadzi w IS UMK autorski kurs poświęcony tematyce przemian w społecznym sposobie postrzegania ciała oraz dyskursowi ciała toczącemu się we współczesnym społeczeństwie konsumpcyjnym. Zdecydowana przeciwniczka uprawiania nauki w systemie biblioteczno-kanapowym, doświadczony badacz życia społecznego, autorka publikacji poświęconych m.in. zjawisku seksualizacji.
Katarzyna Stadnik, absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Socjolog i filolog angielski. Jej zainteresowania badawcze oscylują pomiędzy antropologią społeczną a teorią literatury. W pracy badawczej, zarówno na gruncie socjologii, jak i teorii literatury demitologizuje przekonania o „nieagresywnej” kobiecej naturze.
Seksualna. Nowa kobieta, nowy mężczyzna, nowa rodzina to interdyscyplinarna seria wydawnicza Wydawnictw Akademickich i Profesjonalnych prezentująca najnowsze zagadnienia i wyniki akademickiego namysłu nad przemianami seksualności i rodziny. Serią kieruje prof. Tomasz Szlendak z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Katarzyna Stadnik, Anna Wójtewicz:
Anielice czy diablice
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
Warszawa 2009
ISBN 978-83-7644-003-3
Wydanie I
Liczba stron: 239
Oprawa: miękka
Format: 142 x 204 mm
Cena: 32,00 zł
Spis treści
Ani diablice, ani anielice.
Po prostu dziewczyny w klatce konsumpcji 5
Tomasz Szlendak
Wprowadzenie 11
Część I Seksualizacja dziewczyństwa
Anna Wójtewicz
Rozdział 1
Społeczno-kulturowy i historyczny kontekst interpretacyjny zjawiska seksualizacji, definicje i inspiracje badawcze
Seksualizacja i dziewczyństwo jako wyzwania (nie tylko pojęciowe) 19
Inspiracje, czyli widmo utraconego dzieciństwa wedle Stevi Jackson 24
Dzieciństwo w historii społeczeństw 27
O zanikającym dziewczyństwie 40
Rozdział 2
Seksualizacja w wyjaśnieniach biologicznych, antropologicznych i psychoewolucyjnych
Płeć jako nośnik seksualności i przyczyna seksualizacji 43
Kocioł wychowawczy – seksualność dziecięca à la Zygmunt Freud 46
Seksualizacja dziewczyństwa w zwierciadle antropologii i psychologii ewolucyjnej 51
Rozdział 3
Prezentacja wyników badań – seksualizacja na gimnazjalnych korytarzach
Dylemat „dziwki” i „szarej myszki”, czyli w co kultura przemieniła dziewczynki 67
Szkoła jako arena dziewczęcych zmagań z seksualizacją 69
Świat dorosłych, czyli poznajemy granice niezrozumienia 80
Nastoletnie konsumentki 84
Dziewczęcość kontra kobiecość 87
Czy istnieją jeszcze dziewczynki? 90
Część II Agresja kobiet względem innych kobiet Katarzyna Stadnik
Rozdział 1
Wybrane teorie zachowania agresywnego w ujęciu nauk społecznych i biologicznych 95
Definicje agresji 97
Typologia zachowań agresywnych 98
Agresja w wyjaśnieniach biologicznych 101
Hipotezy psychologii ewolucyjnej dotyczące agresji 105
Agresja w wyjaśnieniach psychologicznych 111
Społeczo-kulturowe uwarunkowania kobiecej agresji 115
Seksizm kobiecy w teorii Phyllis Chesler 118
Kobiety i agresja w świetle stanowiska Anne Campbell 120
Rozdział 2
Agresja wewnątrzgatunkowa u samic naczelnych
Homo sapiens i jego filogenetyczni krewni, czyli o istocie porozumienia ponad podziałami 123
Okoliczności i formy występowania agresji u samic naczelnych 126
„Ciotkizm” 127
Małpia arystokracja, albo czy małpom potrzebny jest status 130
Wara od mojego potomstwa! Matczyna agresja jako sposób na utrzymanie sukcesu reprodukcyjnego samic 132
O zabijaniu z wdziękiem, albo o formach agresji nie wprost w relacjach między samicami naczelnych 133
Bajka o królowej śniegu i siostrzanym małpim interesie 134
Samice podporządkowane. O powodach stadnego konformizmu 135
Make love not war. O zawieszeniu broni u samic szympansów bonobo 137
Konflikt natura – kultura. Czy nauka rzeczywiście musi iść w las? 139
Rozdział 3
Ukryta agresja u nastolatek 141
Socjalizacja do ról płciowych i normy kulturowe a dziewczęca agresja 143
Potrzeba bliskości i tego konsekwencje 145
Co wspólnego ma inteligencja makiaweliczna z agresją nie wprost? 148
„Przepraszam, że żyję!”, czyli o potrzebie afiliacji i samoocenie 151
Uczestnictwo dziewcząt w diadach i klikach 153
Apogeum konfliktu, czyli walka wręcz 157
Czemu służy status i hierarchia w dziewczęcym świecie? 161
Wychodzenie przed szereg. O koalicjach, przymierzach i poczuciu humoru 162
Nowe, atrakcyjne niemile widziane. O potrzebie grupowego konformizmu 167
Być gwiazdą, czyli blaski i cienie popularności 171
Kłopot z badaniem dziewczęcej agresji 174
Rozdział 4
„Walka kocic”. Kobieca agresja nie wprost w wolnorynkowych korporacjach 176
„Walka kocic”, czyli spojrzenie, które paraliżuje 177
„Złoty trójkąt”. Co kobietom potrzebne jest do szczęścia? 178
Uśmiercanie władzy, czyli zasada wyrównywania 181
„Syndrom królowej pszczół” 183
Czarne lub białe – „zła macocha”, albo „dobra wróżka”. Zasada „podwójnych standardów” 184
Asymetria i symetria płci w przedsiębiorstwach i co z tego wynika? 186
Kobiecy styl zarządzania receptą na „podwójne związanie” 187
Agresywne dziewczęta, agresywne kobiety – perspektywy nie tylko badawcze 189
Anielice czy diablice? 191
Aneks metodologiczny
Wstęp 197
Wybór metody badawczej 198
Rozdział 1
Metodologia badań zjawiska seksualizacji
Problem i pytania badawcze 205
Cele badań 206
Dobór próby 206
Charakterystyka respondentek 207
Scenariusz wywiadu 219
Rozdział 2
Metodologia badań zjawiska agresji kobiet względem innych kobiet
Cel badań 224
Problem badawczy 224
Hipotezy badawcze 224
Pytania badawcze 227
Dobór próby 227
Przebieg wywiadu 228
Plan wywiadu 229
Analiza danych 230
Pytania do wywiadu swobodnego 230
Bibliografia 233
INFORMACJE
Maria Czarnocka, e-mail: [email protected]
tel. 022 21 32 703, kom. 0 601 251 232