Zamek w Iłży − ruiny gotycko-renesansowego zamku biskupów krakowskich zbudowanego prawdopodobnie w latach 1326-1347 z inicjatywy biskupa krakowskiego Jana Grota. Przebudowany w połowie XVI i w XVII wieku dzięki czemu zyskał wystrój renesansowy i nowe fortyfikacje bastejowe. /turysta.ilza.pl

Iłża, miasto z pięknym zamkiem

Dzieje średniowiecznego miasta

Iłża, z łaciny Islza, Ischlsa, Hyslsa, Eslza, to miasto usytuowane w południowej części województwa mazowieckiego, a dokładnie w powiecie radomskim. Położone jest ono na północnym krańcu Wyżyny Kieleckiej.

Historyczne dzieje Iłży

Iłża istniała już we wczesnym średniowieczu. Faktem jest, iż od trzynastego stulecia, była ona własnością biskupów krakowskich. Podczas najazdów tatarskich na Polskę, które miały miejsce w roku 1241, Iłża była znacznie zniszczona przez najeźdźców. Prawa miejskie uzyskała ona w roku 1239, a lokowana jest na prawie magdeburskim. W XIII stuleciu usytuowany był w Iłży gród obronny, na którym wzniesiono zamek, rzecz jasna z miejscowego kamienia. Zamek ten powstał dzięki usilnym staraniem biskupa Jana Grota.

Ceramika Iłżycka/ceramikailzecka.pl

Złoty wiek

W piętnastym stuleciu, Iłża słynęła w całej Rzeczpospolitej z wyrobu tak zwanej Ceramiki zwanej zwyczajowo „Iłżecką”. Powstał tutaj miejscowy cech garncarski, zrzeszający wyrobników naczyń glinianych. Znaczący rozwój miasta nastąpił w szesnastym weku. w związku z ogólnym rozwojem handlu w kraju. Działo się to tak dlatego, iż miasto to znajdowało się na szlaku handlowym w kierunku Solca i Sandomierza. Z Sandomierza iłżecki towar wpływał Wisłą do Gdańska. W roku 1576 roku wybudowano na rynku ratusz, który w XVII wieku zyskał wieżę, wzniesioną z z postanowienia biskupa Macieja Szyszkowskiego. Na iłżeckim zamku gościli polscy królowie w osobach Władysława Jagiełły, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta III Wazy, a także jego syna Władysława IV. Ten ostatni spotkał się w Iłży pierwszy raz ze swoją narzeczoną Cecylią Renatą. Na zamku iłżeckim gościł również Jan Kochanowski, jako przedstawiciel wybitnych polskich humanistów doby renesansu. W XVII wieku najlepiej kwitło w Iłży garncarstwo, w latach 1615-1619 miejscowi kupcy dostarczyli kupcom krakowskim 312 transportów najlepszych i bogato zdobionych garnków. Garncarze iłżeccy mieli prawo do sprzedaży swych wyrobów pod Zamkiem Królewskim.

Potop szwedzki

Upadek miasta rozpoczął potop szwedzki. Najazd wojsk siedmiogrodzkich sprzymierzonych ze Szwedami, którym przewodniczył Jerzy Rakoczy, prawie doszczętnie zniszczył Iłżę. Spalone kamieniczki miejskie, wysadzone garncarnie i wybici mieszkańcy miasta, to żniwo rezydowania w Iłży Węgrów i Szwedów.

Czas polskiego niebytu

Po III rozbiorze Polski, Iłża była w granicach zaboru austriackiego. W latach 1809-1815 znajdowała się w obrębie Księstwa Warszawskiego, a następnie w Królestwie Kongresowym.

XIX wiek

W 1823 roku w Iłży osiedlił się przybyły z Anglii Żyd Lewi Sunderland, który założył tu słynną fabrykę fajansu. W 1831 roku w czasie powstania listopadowego, miasto ponownie uległo zniszczeniom w czasie zwycięskiej dla powstańców bitwy stoczonej tu 9 sierpnia. W 1864 doszło tu do bitwy w czasie trwającego powstania styczniowego, w dniu 17 stycznia. W ramach sankcji carskich za udział mieszkańców w powstaniach, Iłża straciła prawa miejskie w 1867 roku. Pomimo tego jako osada była siedzibą powiatu iłżeckiego utworzonego w 1866 roku. W 1870 roku powstała tu synagoga, a wyniku pożaru przestała istnieć fabryka fajansu.

I wojna światowa

W roku 1915, miasto to znów uległo zniszczeniom w czasie walk rosyjsko-niemieckich. W Iłży i Pakosławiu, walczył słynny Legion Pułaski. Była to polska formacja zbrojna, będąca pod auspicjami rosyjskimi, walcząca przeciwko Niemcom.

II wojna światowa

W czasie wojny obronnej, w dniach 8-9 września 1939 roku, miała tu miejsce bitwa z Niemcami polskiego Zgrupowania Południowego Armii Odwodowej Prusy. W 1941 roku powstało tu żydowskie getto, zlikwidowane w 1942 roku przez wywóz jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince. W okresie okupacji hitlerowskiej rozwijał się tu miejscowy ruch oporu. Powstał Oddział Iłżecki ZWZ, AK, mieściła się tu też Komenda Obwodu BCh o kryptonimie 3. Znaczne wpływy mieli tu też komuniści z GL oraz AL. Partyzanci z oddziałów AL im. Langiewicza (pod dowództwem Czesława Boreckiego ps. „Burza”), im. Głowackiego (Stefan Szymański ps. „Góral”), im. Narutowicza (Tadeusz Maj ps. „Łokietek”) oraz oddział radziecki pod dowództwem Aleksego Bojtana ps. „Alosza”, przejęli Iłżę z rąk niemieckich w nocy 16 na 17 maja 1944 roku na 4 godziny. Ostrzeliwali oni posterunek żandarmerii, rozbijali sklepy niemieckie celem zaopatrzenia włąsnych wojsk i okolicznych mieszkańców.

Po II wojnie światowej

W okresie powojennym miasto kolejny raz zostało odbudowane, a silne tradycje garncarskie kultywowała Spółdzielnia Chałupnik, która eksportowała swoje wyroby m.in. do Australii, Francji, USA i Niemiec.

Ewa Michałowska – Walkiewicz