Marzena Kruk, dyrektor Archiwum IPN, przemawia na Konferencji West Virginia 2025. Fot.: Witold Bagieński
O emigracji niepodległościowej
w Wirginii Zachodniej
Około 60 gości zawitało do miasteczka Summersville w Wirginii Zachodniej, aby w dniach 4-6 czerwca 2025 r. uczestniczyć w konferencji „Emigracja niepodległościowa w USA w latach 80.”. Wydarzenie odbywało się pod honorowym patronatem prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, dr Karola Nawrockiego, już prezydenta elekta Polski. Przybyli na nią przedstawiciele kilku pokoleń, od 96-letniej Heleny Knapczyk, sybiraczki i prezeski Korpusu Pomocniczego Pań przy Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, aż po – na przykład – Tadeusza Antoniaka, komendanta naczelnego SWAP i koordynatora Klubów Gazety Polskiej w USA. Przybyli przedstawiciele emigracji politycznej, uczestnicy wydarzeń Grudnia’70 i Sierpnia’80. Pojawili się członkowie „Solidarności”, Konfederacji Polski Niepodległej czy Polskiej Partii Niepodległościowej. Przyjechali lub przylecieli z Nowego Jorku, Chicago i Filadelfii, z różnych stanów, jak: Connecticut, New Jersey, Floryda i Michigan.
Gości serdecznie powitał burmistrz Summersville Robert L. Spangler, mówiąc między innymi o umiłowaniu wolności ważnym dla Amerykanów i Polaków. Burmistrz wydał oficjalną proklamację, w której miasto wita gości i popiera cel Konferencji West Virginia 2025, żeby umożliwić naukowcom, dziennikarzom oraz zwykłym obywatelom USA dostęp do „wspaniałych osób z niezwykłym doświadczeniem”. Proklamacja popiera demokrację i wolność dla wszystkich ludzi oraz „z dumą świętuje i honoruje historyczną wartość amerykańskiego sojusznika – Polskę i Polaków”. Należy bardzo uszanować postawę burmistrza, gdyż nie tak często się zdarza, aby włodarz amerykańskiego miasta – tym bardziej, że bez szczególnych związków z Polakami – docenił wartość polskiego wydarzenia.
Po wystąpieniu burmistrza organizatorzy poinformowali, że otrzymali trzy listy z poparciem dla konferencji z Polski, które następnie zostały odczytane. W liście do organizatorów i uczestników konferencji Krzysztof Szczerski, Stały Przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy ONZ, stwierdził: „Pragnę wyrazić swoje wsparcie i wdzięczność za Państwa neoceniony wkład w walkę o wolność Polski”.
Z kolei zastępca prezesa IPN Karol Polejowski napisał m.in.: „Gdy w Polsce zapanował zmrok stanu wojennego, to wówczas Wy – wierni Polsce – staliście się światłem nadziei”. Polejowski podziękował także za to, że „przez dekady byliście sercem i sumieniem relacji polsko-amerykańskich”.
Romuald Szeremietiew, były minister obrony narodowej i przywódca Polskiej Partii Niepodległościowej, w swoim liście napisał: „Naród Polski to nie tylko ci Polacy, którzy mieszkają na jej aktualnym terytorium. Wspólnota Polska to my wszyscy, patrioci, przywiązani do polskości bez względu na nasze miejsce zamieszkania”. Szeremietiew stwierdził także: „Wspominam moje spotkanie z Wami, gdy w latach 80. ub. wieku, po wyjściu z komunistycznego więzienia, mogłem odwiedzić Amerykę. Spotkałem wtedy Was, wiernych Polsce, podejmujących wszelkie starania, aby wspierać akcję niepodległościową”.
Wydarzenie było jednak przeznaczone w głównej mierze na referaty, panele i dyskusje. Dr Marzena Kruk, dyrektor archiwum IPN, mówiła o upamiętnieniu opozycji antykomunistycznej lat 1976-1989 jako jednym z priorytetów IPN. Dr Sebastian Pilarski, również z IPN, wygłosił referat „Międzynarodowy kontekst działalności NSZZ „Solidarność” w II połowie lat osiemdziesiątych XX wieku”. Z kolei historyk i były konsul generalny RP w Chicago, dr Paweł Zyzak, zajął się wsparciem administracji Ronalda Reagana i centrali związkowej AFL-CIO dla podziemia solidarnościowego w Polsce.
Pierwszy dzień konferencji zakończył panel a następnie dyskusja na temat antykomunistycznych kampanii podejmowanych przez emigrantów politycznych w USA. Omawiano wpływ tych akcji na Polonię, rząd USA, na amerykańskie media i reżim PRL. W tej części odczytano m. in. refleksje znanego opozycjonisty Andrzeja Czumy na temat jego działalności niepodległościowej w latach 1985-1989, głównie w Chicago. Przypomniano demonstracje przed konsulatem PRL w Nowym Jorku, protesty wobec wizyty Wojciecha Jaruzelskiego w ONZ oraz akcje na rzecz uwolnienia na przykład Leszka Moczulskiego czy Kornela Morawieckiego.
Część uczestników konferencji i burmistrz miasta Summersville Robert Shafer. Fot.: A. Więckowski
Drugi dzień konferencji rozpoczął niezmiernie ciekawy referat dr Witolda Bagińskiego z IPN, poświęcony działalności wywiadu PRL w USA wobec środowisk emigracyjnych. Równie ciekawy był referat dr Grzegorza Wołka, także historyka z IPN, zatytułowany „Biuro KPN w Nowym Jorku i emigracyjne aspekty działalności Konfederacji Polski Niepodległej”.
Z kolei red. Marek Bober przedstawił wysiłki polityczne Polonii amerykańskiej w latach 80. na rzecz niepodległości Polski. Omówiona została działalność m. in. Ruchu Społeczno-Politycznego POMOST, Kongresu Polonii Amerykańskiej oraz mniejszych struktur, organizacji i środowisk, skupiających emigrację solidarnościową.
Do zebranych w tym dniu zwrócił się przez video call ze specjalnym przesłaniem minister i poseł Antoni Macierewicz, podkreślając znaczenie kontaktów Polska-Polonia oraz przedstawiając najważniejsze zagadnienia polityczne i zagrożenia współczesnej Polski.
Nadmieńmy w tym miejscu, że zaproszeni na konferencję zostali: senator Włodzimierz Bernacki (Prawo i Sprawiedliwość) oraz poseł Andrzej Zapałowski (Konfederacja); obaj nie otrzymali zgody na przyjazd od kierownictwa Sejmu i Senatu.
W kolejnych panelach w tym dniu omówiono przykłady kilku agentów i tajnych współpracowników SB, działających wśród Polonii. Przedstawiono także przykłady konkretnej pomocy dla opozycji w PRL, podziemnych struktur Solidarności, KPN i Solidarności Walczącej.
Trzeci i ostatni dzień konferencji rozpoczął panel a następnie dyskusja poświecona mediom polskim w USA i ich walce o niepodległość Polski. Poświęcono ją głównie najważniejszym gazetom w tamtym czasie, czyli „Nowemu Dziennikowi”, „Dziennikowi Związkowemu” i „Gwieździe Polarnej”.
Kolejnymi tematami, jakie poruszono były reakcje uchodźców politycznych na zmiany polityczne w Polsce po 1989 r. Zaprezentowano też inicjatywy polonijne po 1989 r., przedstawiono sytuację w KPA, dyskusję wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, sytuację wokół Pomnika Katyńskiego w Jersey City czy działalność Klubów Gazety Polskiej i Komitetu Katyńsko-Smoleńskiego.
W tym dniu, za pośrednictwem wideo, zaprezentowano referat dr Tomasza Kozłowskiego z IPN pt. „Polityka amerykańska wobec PRL w latach osiemdziesiątych XX wieku”.
Sebastian Pilarski, dyrektor Biura Badań Historycznych IPN, prezentuje wygrawerowaną laserem plakietę uznania dla Mariana Faryniarza w uznaniu jego zasług w walce o niepodległość Polski oraz pracy na rzecz dokumentowania działań Polonii.
Fot.: A. Więckowski
Wydarzeniu towarzyszyła specjalna wystawa przygotowana przez działacza SW, Dariusza Olszewskiego. Prezydent Polski Andrzej Duda odznaczył Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski Marka Ruszczyńskiego, dyrektora Biura KPN w Nowym Jorku, który wręczyła dr Marzena Kruk. Marian Faryniarz, działacz „Solidarności” i dokumentalista, otrzymał specjalną wygrawereowana laserer plakietę od IPN w uznaniu zasług. Archiwalny film z wydarzeń lat 80. na emigracji, na podstawie materiałów Mariana Faryniarza, został opracowany i zmontowany przez IPN i zaprezentowany gościom. Nadmieńmy, że wszyscy uczestnicy konferencji otrzymali okolicznościowe pozłacane medale wybite z okazji tego wydarzenia.
W kuluarach mówiono, że istnieje potrzeba kontynuowania tego rodzaju wydarzeń. Nie jest wykluczone, że kolejna konferencja odbędzie się za rok.
Marek Bober
