Lata
Poloniści po raz pierwszy pod swoją nazwą wybiegli na boisko jesienią 1911 roku. 19 listopada rozegrali mecz z Koroną, przegrywając 3:4. Relację z tego spotkania zamieścił „Sport Powszechny”, jedna z nielicznych gazet, która zauważała życie sportowe w Warszawie. Gazeta pisała: „Polonia w swym inauguracyjnym meczu pokazała wiele zalet stawiających ją w jednym szeregu z Warszawianką (ówczesna drużyna o nazwie Warszawianka nie miała nic wspólnego z działającym od 1921 roku do dziś KS Warszawianka – dop. red.) i Koroną – a przede wszystkim temperament, który ujęty w zgranie i kombinacje, dał drużynie bardzo szybkie i ostre tempo gry. Na razie jednak gracze ci z wielkim, może nawet zbytnim temperamentem, wyglądali jak automobile spłoszone bez szoferów (…)”.
Polonia rozpoczęła swój żywot w niełatwym czasie, gdy na ulicach Warszawy panowała cyrylica i rządzili rosyjscy zaborcy. Dlatego też nadanie nazwy Polonia (łacińska nazwa Polski), a także przyczepianie biało-czerwonych tarcz na czarnych kostiumach, było aktem odwagi i patriotycznego wychowania grającej młodzieży. Tworzący się nieformalny klub był czymś więcej niż tylko organizacją sportową. Założycielem zespołu był Wacław Denhoff-Czarnocki, późniejszy działacz Polskiej Organizacji Wojskowej. To on wymyślił patriotyczną nazwę i został kapitanem drużyny. Wśród założycieli Polonii byli m.in. przedstawiciele znanych warszawskich rodów Gebethnerów i Lothów.
Do 1915 roku Polonia prowadziła działalność nieoficjalną, tak jak kilka innych sportowo-patriotycznych organizacji: np. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Dorobkiem klubu były aż trzy drużyny piłkarskie (Polonia I, Polonia II, Polonia III), a także sekcja lekkoatletyczna (założona w 1912 r.). Na przełomie lat 1912/13 klub ustalił swoje barwy, które nie zmieniły się do dziś. Pierwszy mecz w czarnych koszulach poloniści zagrali 23 lutego 1913 roku z najgroźniejszym lokalnym rywalem Koroną i tym razem Polonia wygrała 4:0.
W czasie I wojny światowej sytuacja polityczna w Warszawie uległa zmianie. Do miasta wkroczyli Niemcy. Nowi okupanci chcieli pokazać się z lepszej strony niż Rosjanie i zezwolili na działalność niektórych polskich instytucji – także sportowych. W latach 1915-1917 Polonia została oficjalnie zarejestrowana jako klub sportowy. Powstały wówczas nowe sekcje, klub oficjalnie uzyskał dostęp do jedynego wówczas w Warszawie boiska na Agrykoli i wydawał własną gazetkę o nazwie „Echo”. Stał się najsilniejszym organizmem sportowym Warszawy.
1921 – 1939
Prymat w stolicy „Czarne Koszule” utrzymały przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego, tworząc klub, w którym działały sekcje: hokejowa, lekkoatletyczna, piłki nożnej, szermierki, tenisa ziemnego, siatkówki, koszykówki, pływania, hazeny, kolarstwa i boksu.
W pierwszych rozgrywkach o mistrzostwo Polski w 1921 r. piłkarze Polonii zajęli 2 miejsce, za Cracovią. Wynik ten powtórzyli w 1926 r. Rok później Polonia była założycielem ligi piłkarskiej, która zainaugurowała rozgrywki w 1927 r. Od 1928 r. klub miał własny stadion przy ul. Konwiktorskiej. Liczne grono zawodników Polonii występowało w barwach reprezentacji Polski, m.in. Jan i Stefan Lothowie, Michał Hamburger, Jerzy Bułanow i Władysław Szczepaniak. Jerzy Bułanow został wybrany najlepszym polskim piłkarzem w 1931 r. w plebiscycie „Przeglądu Sportowego”, natomiast Władysław Szczepaniak był kapitanem reprezentacji Polski na mistrzostwach świata we Francji w 1938 r., w legendarnym meczu Polska – Brazylia (5:6). Prezesem KS Polonia Warszawa w latach 1928-1939 był najbliższy współpracownik Józefa Piłsudskiego, późniejszy Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Kazimierz Sosnkowski. „Czarne Koszule” były w okresie międzywojennym najpopularniejszym klubem piłkarskim Warszawy, cieszącym się poparciem w różnych środowiskach i grupach społecznych. Znanym kibicem Polonii był np. popularny aktor Adolf Dymsza.
Na początku roku 1939 Związek Polskich Związków Sportowych uznał KS Polonia Warszawa za najlepszy polski klub sportowy w roku 1938. W niedokończonym z powodu wybuchu wojny sezonie 1939 Polonia dysponowała silnym, młodym zespołem, który gromił faworytów rozgrywek, pokonując m.in. mistrza Polski Ruch Hajduki Wielkie 3:2 (na wyjeździe), czy krakowską Wisłę 5:4. W ostatnim meczu ligowym przed wybuchem wojny poloniści pokonali 2:1 na Konwiktorskiej kolejnego pretendenta do tytułu mistrzowskiego Pogoń Lwów. Zwycięską bramkę dla „Czarnych Koszul” strzelił w 90 min. Henryk Jaźnicki. Był to równocześnie ostatni mecz ligowy w historii zaprzyjaźnionej z Polonią Pogoni Lwów. Następna kolejka ligowa miała się odbyć 3 września 1939 r. …
1939 – 1945
W okresie okupacji uprawianie sportu przez Polaków zostało zakazane przez niemiecki władze okupacyjne. Drużyna Polonii brała udział w konspiracyjnych rozgrywkach o mistrzostwo Warszawy, która była najprężniej działającym ośrodkiem futbolu w okupowanym kraju. Piłkarze Polonii zdobyli tytuł konspiracyjnego Mistrza Warszawy w latach 1942 i 1943.
W czasie Powstania Warszawskiego stadion Polonii znajdował się na pierwszej linii walk. Nocą z 21 na 22 sierpnia przez boisko przy Konwiktorskiej ruszył nieudany atak powstańczych batalionów „Zośka” i „Czata 49” mający na celu połączenie Starówki z Żoliborzem. Podczas walk na boisku poległo 12 powstańców. W powstańczych walkach życie stracili przedwojenni piłkarze „Czarnych Koszul” Ludwik Skrzypek i Aleksander „Przybysz” Justynowicz, a ciężko ranny Tadeusz Gebethner, dowódca powstańczego odcinka w Politechnice Warszawskiej, zmarł w szpitalu w obozie jenieckim w Altengrabow.
Poloniści ginęli przez cały okres II wojny światowej. W Kampanii Wrześniowej polegli Andrzej Nowikow, Mieczysław Miączyński, Stefan Zantman oraz Janusz Pigłowski. W Auschwitz zostali zamordowani gracze „Czarnych Koszul” Gromelski, Twardo, Dzierzbicki oraz Zygmunt Matusik, a podczas zbiorowej egzekucji w Dossel zginął rotmistrz Stefan Pronaszko, najlepszy napastnik Polonii w okresie I wojny światowej (inne źródła podawały, że poległ podczas Kampanii Wrześniowej). W Katyniu zostali zamordowani przez NKWD Julian Niemczyński (podobnie jak Pronaszko gracz Polonii w jej pionierskim okresie działalności) oraz Tadeusz Walczak. Wielu, jak Wacław Loth IV, Tadeusz Świcarz, Stanisław Woźniak, zostało wywiezionych przez hitlerowców do obozów koncentracyjnych. Zamordowany przez Niemców w Warszawie został czołowy piłkarz Polonii w okresie II RP Michał Hamburger, działacz podziemnego Związku Walki Zbrojnej (późniejsze AK). W działalność konspiracyjną w AK zaangażowanych było więcej piłkarzy Polonii, m.in. późniejsi mistrzowie Polski z 1946 r.: Jerzy Szularz, Zygmunt Ochmański i Henryk Przepiórka – uczestnik „Wachlarza” (operacja dywersyjno-wywiadowcza na Kresach Wschodnich), kawaler Virtuti Militari.
Źródło: KSP Polonia Warszawa www.ksppolonia.pl
Zdjęcia: Archiwum KSP Polonia Warszawa
1) Jedno z pierwszych zdjęć Polonii Warszawa ; 2) Mecz Polonii z Union Touring z 1939 roku, wygrany 6:1.