Pomnik Pamięci o Zagładzie Romów w Borzęcinie Dolnym
W lipcową sobotę 1942 r. żandarmi zatrzymali w okolicy Wał Rudy grupę 30 Cyganów: trzech mężczyzn, pięć kobiet i resztę – dzieci. Na wozach, powożonych przez miejscowych chłopów, Niemcy wieźli ich nad rzeczkę Kisielinę między Wolą Radłowską a Wał Rudą. Miejscowi ludzie błagali Niemców i policjantów polskich, aby nie zabijali Cyganów w pobliżu wsi. Niemcy wywieźli więc ofiary drogą w kierunku Borzęcina. Egzekucji na 29 ofiarach dokonano w lesie. Prawdopodobnie udało się uciec jednemu mężczyźnie.
Pomordowani należeli do rodzin Majewskich, Kwiatkowskich, Chmielewskich i Cioroniów. Nazwiska wskazują, że byli to Cyganie ze szczepu Polska Roma oraz miejscowi, osiadli (Cioronie). Ofiary masakry zostały ekshumowane w 1959 r. i złożone w zbiorowej mogile na cmentarzu w Borzęcinie Dolnym. Początkowo na grobie postawiono krzyż z tabliczką wymieniającą nazwiska zamordowanych. W 2010 r. na miejscu mordu w borzęckim lesie uczestnicy Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów wkopali brzozowy krzyż.
18 marca 2011 r. spośród pięciu projektów, przedstawionych muzealnej komisji przez Małgorzatę Mirgę-Tas (absolwentkę Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, pierwszą w Polsce romską autorką pomnika) – wybrano projekt drewnianej rzeźby, przedstawiającej upadające postaci, widoczne po obu stronach płyty pomnika. Inskrypcję przygotowała Natalia Gancarz, czerpiąc fragment z pieśni Papuszy:
Nie było życia dla Cyganów w mieście
i na wsi zabijali, zabijali nas.
Co robić? Szły z dziećmi Cyganki w las,
daleko w las, by nie znalazły nas niemieckie psy.
(Papusza)
MIEJSCE PAMIĘCI O 29 ROMACH:
3 MĘŻCZYZNACH, 5 KOBIETACH I 21 DZIECIACH, ZASTRZELONYCH
TUTAJ PRZEZ NIEMCÓW W 1942
13 lipca zalano fundamenty, a 19 lipca ustawiono Pomnik. W międzyczasie Zbigniew Matuła, Nadleśniczy Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska, zlecił zagospodarowanie terenu wokół pomnika: wycięcie kilku drzew, utwardzenie drogi, wykonanie parkingu i terenu rekreacyjnego z drewnianymi ławkami oraz ustawienie tablic informacyjnych, m.in. o Pomniku Pamięci o Zagładzie Romów w Borzęcinie Dolnym. Umieszczona na parkingu poniżej Pomnika tablica informuje, że znajdujemy się na Małopolskim Szlaku Martyrologii Romów.
Uroczystość odsłonięcia Pomnika odbyła się w sobotę, 23 lipca 2011 r. o godz. 12.00, podczas XII Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów.
Ceremonię rozpoczęło odegranie przez cygańską kapelę z Rumunii i Krakowa hymnów – polskiego i romskiego. Następnie wójt Gminy Borzęcin, Janusz Kwaśniak przywitał gości i poprosił o głos jedynego żyjącego świadka mordu, gościa honorowego uroczystości – Józefa Siuduta, który opowiedział zebranym o tym, co spotkało grupę Romów z Westfalii nieopodal miejsca, w którym dziś stoi Pomnik. W zeznaniu Józefa Siuduta, zarchiwizowanym przez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, czytamy:
Gdy w dzień sobotni wracałem z pola po żniwie, zostałem zatrzymany przez żandarmów niemieckich, którzy na polanie w lesie wraz z policją zatrzymali grupę Cyganów. Grupa ta składała się z 3 mężczyzn, 5 kobiet, przy czym jedna w bardzo podeszłym wieku, 21 dzieci w wieku 4-12 lat i 1 niemowlęcia. Żandarmi polecili zatrzymanym położyć się twarzami do ziemi, po czym jeden z nich chodził między leżącymi i pistoletem strzelał w tył głowy leżącym.
Oprócz mnie ściągnięto jeszcze więcej mężczyzn i po zaopatrzeniu nas w łopaty polecili wykopać dół na pogrzebanie zwłok rozstrzelanych.
Z kolei inny, nieżyjący już świadek, Józef Leopold Kołodziej, tejże komisji zeznał:
W lipcu 1942 r. pojechałem w zastępstwie ojca podwodą do posterunku policji w Borzęcinie. Byli tam też inni. Polecili nam jechać do Radłowa. Na rynku w Radłowie stało kilka wozów cygańskich. Dowiedziałem się, że byli do Cyganie węgierscy. Transportowali ich do promu na Dunajcu w Biskupicach Radłowskich. Po drugiej stronie Dunajca czekało na nich gestapo. Pojechali w stronę Tarnowa. Nie dowiedziałem się, co się stało z Cyganami tego taboru.
Nam polecono udać się do Wał Rudy. Tam na skraju lasu zobaczyłem trzy wozy Cyganów polskich, zamieszkałych w Szczurowej oraz gestapowca o nazwisku Henschko. W połowie lasu między Wał Rudą a Borzęcinem Dolnym poprowadzili wszystkich Cyganów w głąb lasu. Wprowadzili ich w kotlinę i otoczyli kołem. Udałem się za nimi zachowując ostrożność. Widziałem dokładnie, jak wszyscy żandarmi strzelali do Cyganów z karabinów, a Henschko z pistoletu maszynowego.
Po skończonej egzekucji Henschko wezwał gajowego i polecił mu pogrzebanie zwłok rozstrzelanych. On natomiast wraz z funkcjonariuszami policji udał się w drogę powrotną do Borzęcina Dolnego, gdzie zatrzymali się w gospodzie na całonocną libację.
Po Józefie Siuducie z Borzęcina wystąpili goście oficjalni: Bożena Opioła – przedstawiciel Prezydenta Bronisława Komorowskiego, Dyrektor Biura Inicjatyw Społecznych w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Elżbieta Radziszewska – przedstawiciel Premiera Donalda Tuska, Pełnomocnik do spraw Równego Traktowania, Jan Musiał – Poseł na Sejm RP, Stanisław Kracik – Wojewoda Małopolski oraz Roman Ciepiela – Marszałek Województwa Małopolskego. Ceremonię prowadził Adam Bartosz – Dyrektor Muzeum Okręgowego w Tarnowie, a zarazem organizator XII Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów i inicjator budowy Pomnika Pamięci o Zagładzie Romów w Borzęcinie Dolnym.
Ks. Stanisław Opocki – przedstawiciel Biskupa Diecezji Tarnowskiej Wiktora Skworca i Krajowy Duszpasterz Romów – odprawił mszę św. za zamordowanych oraz poświęcił Pomnik Pamięci o Zagładzie Romów. Złożono kwiaty.
Wśród delegacji znaleźli się nadto tak znamienici goście, jak dr Heinz Peters – Konsul Generalny Republiki Federalnej Niemiec w Krakowie wraz z małżonką Christine Hafok-Peters, Jefrrey Vick – Konsul Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie, Brett Dvorak – Vice-Konsul Konsulatu Generalnego Stanów Zjednoczonych w Krakowie wraz z małżonką Sophie, Stanisław Kracik – Wojewoda Małopolski, Andrzej Potępa – Starosta Powiatu Brzeskiego, Mirosław Banach – Wicestarosta Powiatu Tarnowskiego, Zbigniew Matuła – Nadleśniczy Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska, Lucjan Pałucki – Zastępca Komendanta Powiatowego Policji w Brzesku, Marian Zalewski – Wójt Gminy Szczurowa, przedstawiciele Romów z Polski, Szwecji, Czech, Holandii, Anglii i Francji, Radni Rady Gminy, Sołtysi, przedstawiciele policji, Ochotniczej Straży Pożarnej i mieszkańcy miejscowości z gminy Borzęcin i sąsiednich.
Pomiędzy oficjalnymi delegacjami, składającymi kwiaty pod Pomnikiem, krążyły romskie dzieci, kładące na 29 kamieniach wokół pomnika – 29 zniczy. Na koniec, romskim zwyczajem, oddano hołd zamordowanym poprzez skropienie ziemi wódką. Stosowne inwokacje podczas rytuału wygłosili Tadeusz Bosman Krzyżanowski, Bazyli Wasiu Dymiter, Roman Ciepiela, Adam Bartosz, Andrzej Grzymała-Kazłowski, Jacek Milewski.
Pomnik znajduje się przy trasie Borzęcin Dolny – Wał Ruda (Szczurowa – Tarnów) w lesie, na zakręcie, w odległości ok. 2 km od kościoła w Borzęcinie Dolnym.
Fot. Dawid Bała
Więcej zdjęć z Uroczystość odsłonięcia Pomnika autorstwa Dawida Bały:
http://www.intermaks.pl/index.html?grp=960&info=24841
MAREK BŁACHOWICZ – MALARSTWO
To kolejna wystawa w cyklu: Tarnowscy Artyści w Galerii Muzealnej będąca efektem współpracy Muzeum Okręgowego i Związku Polskich Artystów Plastyków, oddział w Tarnowie. Otwarcie wystawy odbędzie się 1. VIII. o godz. 18.00 w galerii Piwnica Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Marek Błachowicz urodził się w 1962 roku w Tarnowie. Jest absolwentem Liceum Plastycznego w Tarnowie. W 1991 roku ukończył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych we Wrocławiu (obecnie Akademia Sztuk Pięknych). Malarstwa uczył się w pracowniach profesora Andrzeja Klimczaka-Dobrzanieckiego i profesora Józefa Hałasa. Dyplom z malarstwa uzyskał u profesora Józefa Hałasa.
Początki jego pracy zawodowej to Studium Reklamy i Promocji we Wrocławiu gdzie uczył rysunku i malarstwa. Obecnie od roku 1998 wraz z żoną prowadzi agencję kreatywną we Wrocławiu. Zajmuje się także malarstwem, rysunkiem i grafiką użytkową.
Uczestniczył w wystawach indywidualnych i zbiorowych:
– Wrocław – Galeria „U Potocznego”, ART Galeria „Pod kolumnami”, Galeria promocyjna „Withont title”.
– Legnica – BWA.
– Rieti – Włochy – wystawa poplenerowa.
– Nantes – Francja – „Rayon vert”- wystawa zbiorowa.
Jego prace znajdują się w zbiorach prywatnych w USA, Francji, Włoszech, Grecji, Finlandii.
Twórczości Marka Błachowicza nadają charakter silnie skontrastowane płaszczyzny kolorów, dynamiczne linie i zdecydowane pociągnięcia pędzla, o wielowarstwowej fakturze tworzące dojrzałe, o wielkiej ekspresji abstrakcyjne formy. Swoboda, jaką czuć w ręce artysty sprawia, że z przyjemnością konesera wnikamy do świata jego wyobraźni, przekładającego codzienne sprawy w niecodzienny sposób. Pierwszy kontakt z widzem nawiązują mocno zestawione kolory, które oddają rzeczywistość w jego własnej interpretacji jej barw i kształtów. Pejzaże, postacie i przedmioty przywodzą na myśl miłe skojarzenia, nie ma tu patosu ani sztuczności – miło jest wiedzieć, że w dzisiejszych czasach jest jeszcze ktoś, kogo wzrusza widok żółtych pól, drzew czy fortepianu. Tematy prac, często z humorystycznym akcentem tworzą wraz z dziełem kompletną wyrafinowaną całość – z jednej strony mocną i ekspresyjną, a z drugiej lekką i pełną pozytywnej energii.
Wystawa będzie czynna do 28 sierpnia 2011 r.