Twierdza w Warszawie
Cytadela Warszawska, zbudowana została w latach 1832–1834. po upadku powstania listopadowego, które wybuchło dnia 29 listopada 1830 roku. Twierdza w Warszawie, była punktem kontrolno-pacyfikacyjnym nad całym miastem. Pełniła ona także rolę więzienia śledczego, mowa tu jest o X Pawilonie, a także miejsca straceń polskich działaczy narodowych i rewolucjonistów. Ten artykuł dla Naszej Redakcji powstał dzięki pani Dorocie Panowek Specjalistce ds. mediów Muzeum Niepodległości w Warszawie.
MUZEUM X PAWILONU.FOT.TADEUSZ STANI
Z rozkazu cara
Cytadela Warszawska zbudowana została z rozkazu cara Mikołaja I, po zakończonym listopadowym zrywie Polaków. W czasie zaboru rosyjskiego, twierdza ta nosiła nazwę Cytadeli Aleksandrowksiej Александровская цитадель. Powstała ona według projektu generała majora Iwana Dehna. On to wzorował się na podobnym obiekcie, a mianowicie na cytadeli antwerpskiej. Prace na terenach XVI-wiecznego folwarku Fawory, który był konwiktem pijarskim rozpoczęto 31 maja 1832 roku. Kamień węgielny wmurował ówczesny namiestnik Królestwa Polskiego feldmarszałek Iwan Paskiewicz.
Na 36 hektarach
Teren pod jej budowę zajmował powierzchnię 36 hektarów, a plan jej zbliżony był do pięcioboku. Jego najdłuższy bok przylegał do skarpy wiślanej. Cytadela Aleksandrowska, stanowiła pewnego rodzaju bastion, składający się z trzech bastionów i półbastionów. Wzdłuż nich ciągnęła się sucha fosa, przestrzeliwana we wszystkich kierunkach przez kaponiery, a także półkapaoniery. Wszelkie umocnienia posiadały zarys poligonalny z dodatkową kaponierą zwaną potocznie kojcem. Od strony Wisły, dnem fosy poprowadzono tak zwany mur Carnota, który do dziś zachowany jest w miarę dobrym stanie. W 1835 roku, na prawym brzegu Wisły wzniesiono tak zwany fort Śliwickiego, pełniący funkcję bardzo silnego przedmościa.
Muzem X Pawilonu -Cytadeli -Warszawskiej fot:Tadeusz Stani
Potężna siła robocza
Przy pracach murarskich, zatrudniono siłę roboczą sprowadzaną z Rosji. Byli to zarówno żołnierze, jak i pańszczyźniani chłopi. Na budowie pracowało ponad dwa tysiące robotników każdego dnia. Na potrzeby fortyfikacji wyburzono 76 okolicznych domów, zajęto ponad 64 tysięcy posesji oraz wysiedlono 15 tysięcy tubylczych mieszkańców miasta.
Rok 1834
W dniu 4 maja 1834 roku, dokonano uroczystego otwarcia warszawskiej twierdzy. W Cytadeli umieszczono Komisję Śledczą działająca przy naczelnym Dowódcy Armii Czynnej i Naczelniku Królestwa Polskiego. W latach 1834–1835 na terenie Cytadeli wzniesiono cerkiew świętego Aleksandra Newskiego.
Koszt budowy
Ostatecznie wszelkie prace modernizacyjne i konserwatorskie, zakończono w roku 1874. Całkowity koszt budowy wyniósł 11 milionów rubli, czyli przeliczając było to prawie 9 ton czystego złota. Suma ta była pożyczona bezzwrotnie z kasy miejskiej Warszawy oraz z Banku Polskiego. Ta budowla pogorszyła i tak już ciężką sytuację ekonomiczną Królestwa Kongresowego i była ona jeszcze jedną karą dla Polaków za powstanie.
104 kazamaty
Obok budynku stoi więżniarka”kibitka”,służąca do przewozu więźniów
W czasie pokoju stacjonowało tam 5 tysięcy żołnierzy, ale dla przykładu w czasie powstania styczniowego mającego miejsce w roku 1863, stacjonujący tu garnizon rosyjski wzrósł aż do 16 tysięcy żołnierzy. Wokół tej Cytadeli, wybudowano 104 kazamaty więzienne mogące pomieścić 2940 ludzi.
Polscy Bohaterowie
Na stokach Cytadeli Warszawskiej straceni zostali Wielcy Bojownicy o polską niepodległość. Jednym z nich był Romuald Traugutt III dyktator powstania styczniowego, Stanisław Kunicki, Piotr Bardowski, Marcin Kasprzak, Stefan Okrzeja, Henryk Baron, Michał Ossowski i wielu innych gorących polskich patriotów. Symboliczne groby zgładzonych na Cytadeli Polaków, znalazły się na cmentarzu przy Bramie Straceń.
CELA ROMUALDA TRAUGUTTA
Żadna rola obronna Cytadeli….
Twierdza nigdy nie odegrała żadnej roli obronnej. Było to jedynie wirtualne umocnienie, mające pacyfikować nastroje rewolucyjne i rozruchy w mieście i jego okolicach. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX stulecia, Cytadelę uzupełniono o 5 wysuniętych na zewnątrz masy całego budynku fortów. A były to forty Siergieja, Aleksieja, Władimira, Pawła, a także Georgija. Całą Cytadelę, wzmocniono specjalną Baterią Nadbrzeżną. Według niektórych źródeł, wszystkie forty łączone były z Cytadelą specjalnym poternami, czyli czymś w rodzaju tuneli.
I wojna światowa
Po zajęciu Cytadeli przez Niemców w 1915 roku, zainstalowano w działobitni pomiędzy III i IV Bastionem dwa maszty antenowe, potrzebne do funkcjonowania radiostacji i aparatury „Telefunken”. Radiostacja ta została przejęta nieuszkodzona przez Polaków w listopadzie 1918 roku. Z tego miejsca w dniu 16 listopada 1918 roku, nadano w świat depeszę Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego o powstaniu niepodległego Państwa Polskiego. W czasie bitwy warszawskiej mającej miejsce w roku 1920, w dniach 15 i 16 sierpnia radiostacja zagłuszała radiostacje sowieckie nadawanym bez przerwy przez 36 godzin tekstem Nowego Testamentu. Działała ona aż do roku 1925 jako Centralna Stacja Telegraficzna „WAR”. Zdemontowana została przed rokiem 1935.
Cela Józefa Piłsudskiego
Okres międzywojenny i II wojna światowa
Po odrodzeniu Polski, Cytadelę przejęło Wojsko Polskie. Jego jednostki zajmowały ją do końca września roku 1939. Rozkazem z 7 kwietnia 1919 roku, komendantem Cytadeli został płk piechoty Stanisław Szurig. W dniu 13 października 1923 roku, dokonano zamachu na cytadelę. Nieznani do dziś sprawcy wysadzili skład amunicji w Cytadeli i zginęło wówczas 28 osób, a 40 zostało ciężko rannych. W latach międzywojennych w czasie rozbudowy dzielnicy Warszawy Żoliborza, rozebrano trzy z siedmiu otaczających \Cytadelę starych fortów.
Cela Levittoux
Pokazowa egzekucja
Trzeci dyktator powstania styczniowego Romuald Traugutt, został aresztowany przez rosyjską policję w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 roku o godzinie 2 nad ranem. Był on wydany przez Artura Goldmana, gdy Traugutt przebywał w mieszkaniu u pani Heleny Kirokorowej. Początkowo przetrzymywany był on na Pawiaku, a później więziono go w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Romuald Traugutt nie wydał nikogo. W czasie jednego z przesłuchań miał on wypowiedzieć słynne zdanie:
…Idea narodowości jest tak potężną i czyni tak wielkie postępy w Europie, że ją nic nie pokona….
Dnia 19 lipca 1864 roku, rosyjski Audytoriat Polowy wydał na niego wyrok. Romuald Traugutt został zdegradowany i skazany na śmierć. Wyrok wykonano przez powieszenie na stokach Cytadeli w dniu 5 sierpnia wspomnianego roku. Ostatnim jego gestem przed śmiercią, było ucałowanie krzyża, podczas gdy zebrany trzydziestotysięczny tłum śpiewał pieśń „Święty Boże”. Przed egzekucją, zdjął on z twarzy okularki, które przetarł połą swojego ubrania i rzucił nimi w stronę skutych do siebie więźniów Cytadeli. I….mimo skucia kajdanami więźniowie bezszelestnie złapali okularki Traugutta, które do dziś przechowywane są jako cenny eksponat w Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w licheńskim sanktuarium.
Redakcja Polish News dziękuje pani Dorocie Panowek Specjalistce ds. mediów
Muzeum Niepodległości w Warszawie, za przekazanie nam cennych informacji i zdjęć.
Muzeum Niepodległości w Warszawie
Ewa Michałowska -Walkiewicz
