ZWYCZAJE WIELKANOCNE
Wesoły nam dzień dziś nastał, którego z nas każdy żądał. Tego dnia Chrystus zmartwychwstał. Alleluja. – słyszymy w polskich kościołach w Dzień Zmartwychwstania.
Te słowa XIX-wiecznej pieśni napełniają wszystkich radością, wlewają w ludzkie serca Boży pokój – zwyciężyło bowiem życie, śmierć została pokonana, a wszyscy wierzący w Chrystusa otrzymali nadzieję na życie wieczne.
Z Wielkanocą – najstarszym, największym i cen ralnym świętem chrześcijańskim, łączy się cały szereg zwyczajów, które przypominają wielką ofiarę krzyżową radość ze Zmartwychwstania Pańskiego.
Święcone
Nim zabrzmi chrześcijańskie pozdrowienie „Chrystus zmartwychwstał. Prawdziwie zmartwychwstał”, udajemy się w Wielką Sobotę do kościoła, by poświęcić pokarmy na stół wielkanocny. Jest to tzw. święcone. Ten piękny, stary zwyczaj wywodzi się stąd, że przed świętami starano się przygotować zimne potrawy (można je dłużej przechowywać), by nie gotować posiłków w czasie samych świąt i w ten sposób nie naruszać tak uroczystego charakteru Wielkanocy. Święcone jest też pewnym odbiciem uroczystości paschalnych, kiedy to Chrystus wraz ze swoimi uczniami spożywał podczas Ostatniej Wieczerzy baranka paschalnego.
Proporczyk, chorągiewka oraz wysoki krzyż zatknięty w baranku oznaczają zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią, grzechem i mocami piekielnymi. Napis „Alleluja” to element radości i uwielbienia Zmartwychwstałego.
Wiecznie zielone borówki lub bukszpan to znak nowego życia, do którego mamy dostęp dzięki zmartwychwstaniu Chrystusa, zaś chleb przypomina Komunię św.
O. Newerani podaje w Ozdobie Kościoła Katolickiego (1739 r.) następujące znaczenie innych potraw wielkanocnych: „Święcą mięsiwa, którego się Żydom pożywać nie godziło, na dowód, żeśmy przez Chrystusa Pana z jarzma Starego Zakonu uwolnieni… Święcą chrzan na znak tego, że gorzkość męki Jezusowej tegoż dnia w słodycz się nam zamienia, i dlatego też przy tym masło święcą, które znaczy tę słodycz. Święcą na ostatek i jaja na dowód tego. że jako kokosz dwojako niejako kurczęta rodzi, raz niosąc owoc, drugi raz go wysiadując, tak przez Chrystusa dwa razy jesteśmy odrodzeni.”
Istnieje również inna interpretacja jajka – już w czasach pogańskich uważane było za symbol ożywczych sił przyrody, jakie budzą się w czasie wiosennego odrodzenia. Dla chrześcijan jajko jest symbolem zmartwychwstania – jego twarda skorupa przypomina głaz grobowy, który Zbawiciel usunął. Jak pisklę przekłuwa ją i żywe wychodzi z jaja, tak i my w dzień ostateczny, odsuniemy kamień grobowy i powstaniemy do nowego życia.
Pascha) to okazała świeca z symbolami wielkanocnymi (np. baranek, napis „Alleluja”), która jest znakiem obecności Chrystusa Zmartwychwstałego. Umieszcza się ją w wieczór wigilii paschalnej i winna ona płonąć w czasie uroczystego śniadania wielkanocnego, a nawet przez cały dzień niedzieli wielkanocnej. Budzi on w sercach ludzkich na nowo radość, podobną do tej, jaką przeżywali apostołowie ujrzawszy Pana.
Błogosławieństwo Paschału Rodzinnego
(Przygotować Paschał Rodzinny udekorowany zielenią oraz śpiewnik).
Ojciec rodziny: W tę najświętszą noc, w której Pan nasz Jezus Chrystus, zmartwychwstając przeszedł ze śmierci do życia gromadzimy się w naszej wspólnocie rodzinnej. Pragniemy z radością przeżywać wśród nas obecność Zmartwychwstałego Pana. Znakiem tej obecności będzie świeca paschalna. Prośmy dobrego Boga, by ją pobłogosławił (następuje chwila modlitwy w milczeniu).
Wszechmogący Boże, który w słupie ognia prowadziłeś lud Boży przez pustynię, pobłogosław tę świecę wielkanocną i spraw, niech będzie znakiem obecności w naszej rodzinie Zmartwychwstałego Chrystusa. Pragniemy iść za błaskiem Jego światła. Niech więc dostąpimy świąt wiekuistej światłaści. Który żyjesz i królujesz przez wszystkie wieki wieków.
Wszyscy: Amen.
Ojciec zapala paschał i mówi:
Niech światło Chrystusa chwalebnie zmartwychwstałego zagości w naszych sercach.
W. Bogu niech będą dzięki.
W. Alleluja, Alleluja, Alleluja.
Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. Odprawiajmy nasze święto w Panu. Alleluja, Alleluja, Alleluja.
O. Chryste, Synu Boga Żywego, przyjmij od nas to święte czuwanie w Noc Paschalną i daj nam taką radość z Nowego Życia – jakie nosimy w sobie – którą tylko Ty możesz dać ludzkiemu sercu. (Jan Paweł II). Tobie chwała na wieki.
W. Tobie chwała na wieki.
Na zakończenie możemy zaśpiewać pieśń Wielkanocną. Jeśli jakiekolwiek względy przemawiają za tym, błogosławieństwo paschału rodzinnego według formy skróconej można przenieść na Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego i dokonać go przed uroczystym śniadaniem.
ZWYCZAJE ZWIĄZANE Z REZUREKCJĄ
Jest to msza święta o Zmartwychwstaniu Pańskim odprawiana o północy lub o świcie we wszystkich kościołach parafialnych. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „resurgo, resurgere” – oznaczającego „powstać z martwych”. Poprzedza ją tzw. procesja rezurekcyjna, której początki sięgają X w., należąca do najuroczystszych w roku. Kapłan udaje się do Grobu Chrystusa, następnie bierze Najświętszy Sakrament i śpiewając „Wesoły nam dzień dziś nastał” obchodzi wraz z wierzącymi trzy razy dookoła kościół.
W dawnej Polsce rezurekcja była często połączona z widowiskiem. Trzech kleryków, ubranych w białe alby przedstawiało niewiasty zmierzające do grobu, podczas gdy chór wyobrażający aniołów śpiewał: Kogo w grobu szukacie? Nie ma Go tu. Zmartwychwstał jak powiedział
W czasie rezurekcji strzelano z armat, fuzji, pistoletów np. w przedrozbiorowej Warszawie artyleria dawała trzysta salw.
ŚNIADANIE WIELKANOCNE
Otóż, gdybyś Waszeć patrzyła: stół wygodny na środku wielki, dębowy, żeby stu ludzi koło niego wygodnie siadło i jadło. Obrus na nim jeden, wielki… Na sześciu misach srebrnych roboty wspaniałej, były mięsiwa wędzone, wieprzowe z zad. Na drugich sześciu było dwoje prosiąt okrąglutkich, kiełbasy najmniej po cztery łokcie długie a dziwnie pachnące koloru krokoszowego, ciemnego, ustrojone rzędami święconych i pisanek pomalowanych przeróżnie barwnie, ale najwięcej na rakowe. Mięsiwo miało cudowną powłokę z tłuszczu, w różową barwę wpadającą. Pomiędzy tymi misami stały figury z ciastu przedniego, wyobrażające dziwnie zabawne historyjki. Poncjusz Piłat wyjmował kiełbasę z kieszeni Mahometa, a wiadomo, że Żydzi i Turcy nie jedzą wieprzowiny, więc to na nich epigrama było pocieszne.
Na samym środku stołu stał dziwnie piękny baranek z masła wielkokości naturalnej owieczki ale ja bych za cały stół rad był wziął jemu oczy, a wszakoż to były dwa brylanty, jako laskowe orzechy, w czarnej oprawie, alias pierścieni, ukryte w maśle… – tak pisał o śniadaniu wielkanocnym do swej małżonki zamożny mieszczanin („Przyjaciel Ludu”. 1831).
W niedzielę wielkanocną gromadzimy się wszyscy na uroczystym śniadaniu, przy odświętnie nakrytym stole, przybranym gałązkami, baziami wierzbowymi, sztucznymi kurczątkami, zieloną pszenicą, rzeżuchą lub barwinkiem albo bukszpanem, które symbolizują nowe życie otrzymane na chrzcie św. Na środku stołu umieszczamy paschał , rodzinny, baranka wielkanocnego oraz święcone.
Obrzęd śniadania wielkanocnego
Ojciec zapala paschał rodzinny, unosi go do góry i mówi: ‘ “
Zmartwychwstał Pan prawdziwie. Alleluja.
W. Bogu niech będą dzięki. Alleluja.
O. Z radością gromadzimy się dzisiaj w naszej rodzinie , aby uroczyście świętować pamiatkę Zmartwychwstania naszego Pana Jezusa Chrystusa. Życzę nam wszystkim tu obecnym, aby pokój i radość zagościły w naszych sercach.
Życzę, byśmy wszyscy byli świadkami Zmartwychwstałego Chrystusa w dzisiejszym świecie i gdziekolwiek będziemy , byśmy oznajmiali, że „Pan rzeczywiście zmartwychwstał” . Ogarnijmy myślą i sercem wszystkich naszych krewnychi przyjaciół , żyjących i zmarłych, ogarnijmy cały świat i prośmy”
Ojcze nasz…
Boże, Ty w dniu dzisiejszym pokonałeś śmierć i otworzyłeś nam bramy wieczności przez Twoiego Jednorodzonego Syna: spraw, abyśmy wraz z Nim zasiedli do uczty niebieskiej w Twoim Królestwie, Który żyjesz i królujesz na wieki wieków
W. Amen
Następnie każdy z uczestników częstuje się kawałkiem święconego jajka, które symbolizuje życie.
Kogut
W dzień Wielkanocy w niektórych rejonach Polski praktykowany był zwyczaj chodzenia po domach przez młodzież męską z drewnianym kogutem. Symbolizował on zdradę Piotra, a przede wszystkim był znakiem Zmartwychwstania Chrystusa, które nastąpiło o świcie kiedy piały koguty. Obchodząc mieszkania i składając świąteczne życzenia śpiewano:
A my z kurkiem rano wstali,
Pierwszą rosę otrząsali.
Nasz kureczek rano pieje:
Wstańcie, panny, do kądzieli,
A wy, matki, jeszcze śpijcie,
Bo się przez dzień narobicie.
Gaik
Zwyczaj ten praktykowany był przez dziewczęta, które chodziły z zielonym drzewkiem, gałązką lub zasianymi w drewnianej skrzyneczce zielonymi roślinami obwieszonymi barwnymi wstążkami. Zieleń symbolizowała wiosnę oraz Zmartwychwstanie. Przy składaniu świątecznych życzeń śpiewano:
Gaiczek zielony,
Pięknie przystrojony,
Po wsi sobie chodzi,
Bo mu się tak godzi.
Traczyk
Nazwą tą określano drewnianego baranka, który miał umieszczoną przy nóżkach piłę. Był on symbolem Pana Jezusa pomagającego św. Józefowi jako cieśla. Obchodzono z tym barankiem domy, zbierając przy okazji datki Zwyczaj ten był kultywowany w okolicach Krakowa.
CDN.
Opr . K.Teller na podstawie magazynu ROTA 1999 rok
Już wkrótce: Dyngus, śmigus, lany poniedziałek, Emaus i Rękawka