STARY CMENTARZ PODGÓRSKI

Jest to najstarszy cmentarz komunalny na terenie obecnego Krakowa.

Założony najprawdopodobniej pomiędzy 1784r. (kiedy to cesarz Józef II edyktem nakazał przenosić cmentarze z miejsc zamieszkanych), a 1794r. (z którego pochodzi najstarsza, znana jedynie z zachowanej fotografii, inskrypcja z grobu Agnieszki Drelinkiewiczówny).

Najstarsza mapa uwzględniająca cmentarz pochodzi z 1817 roku, z kolei w źródłach miejskich pierwsza wiadomość to rok 1820.

Cmentarz miał kostnicę zbudowaną w 1838 roku. Pierwsza wiadomość o kaplicy pochodzi z 1886 roku, w dokumentach miejskich jest informacja, iż postanowiono grobowiec rodzinny Zdzieńskich, właścicieli Płaszowa, zbudowany w formie dość dużej kaplicy wyremontować i używać jako kaplicę cmentarną.

Cmentarz dwukrotnie poszerzano w 1838 r. i w 1895r. zwracając jednocześnie uwagę na konieczność jak najszybszego założenia nowego cmentarza, do czego doszło ostatecznie w 1900 roku. W kwietniu 1900 roku, stary cmentarz ostatecznie zamknięto, postanawiając chować tutaj jedynie osoby zasłużone dla Podgórza i posiadające grobowce rodzinne.

Część cmentarza, ok. 1/4 powierzchni, zniwelowali spychaczami Niemcy w 1942 roku przy budowie linii kolejowej, bezpardonowo niszcząc znajdujące się tam nagrobki.

Największe zniszczenia spowodowała jednak rozbudowa ulicy Telewizyjnej (obecnie Powstańców Śląskich) w latach 70. Zabytkowe nagrobki miały zostać przeniesione na nowy cmentarz przy ul. Wapiennej lub do górnej pozostającej części starego cmentarza. Przenoszone szczątki na starym cmentarzu chowano bez jakiejkolwiek dokumentacji pod najtańszymi lastrikowo-betonowymi nagrobkami. Bezpowrotnie zniszczono zabytkowy układ i charakter cmentarza. Mimo protestów konserwatora zabytków inwestor budujący nową drogę nigdy nie zrekonstruował np. neogotyckiej kaplicy grobowej rodziny Cieślików z 1888 roku, do czego zobowiązany był w podpisanej umowie.

Do dziś przetrwało zaledwie 38 arów starego cmentarza podgórskiego, który w 1900 roku liczył 1,5 ha powierzchni.

Grób Edwarda Dembowskiego

Pochowane osobistości:
– Edward Dembowski – sekretarz Jana Tyssowskiego przywódcy powstania krakowskiego, poległy podczas pamiętnej procesji na Podgórze 27 lutego 1846 roku wraz z 28 innymi zastrzelonymi uczestnikami tego wydarzenia – obecny istniejący nagrobek wystawiono staraniem Związku Legionistów w 1936 roku,
– Wojciech Bednarski (1841-1914) – dyrektor szkoły, radny miejski, założyciel parku,
– Wojciech Eljasz-Radzikowski (1814-1904) – artysta malarz, ojciec Władysława oraz malarza Walerego Eljasz-Radzikowskiego,
– Władysław Eljasz-Radzikowski (1847-1921) – syn Wojciecha, powstaniec styczniowy, sybirak, artysta rzeźbiarz,

Grobowiec Serkowskich i Maryewskich
– Józef Serkowski (1786-1856) – urzędnik, sekretarz Magistratu Podgórskiego,
– Emil Serkowski (1822-1900) – inżynier, długoletni radny, prezydent i honorowy obywatel Podgórza,
– Franciszek Maryewski (grobowiec rodzinny Serkowskich) – ostatni prezydent Podgórza, który 4 lipca 1915 roku w czasie spotkania na moście wiślanym z prezydentem Krakowa Juliuszem Leo poprzez symboliczny uścisk dłoni przypieczętował połączenie Podgórza z Krakowem,
– Józef Chrystian Zoll (1803-1872) radca rachunkowy, burmistrz Podgórza oraz jego młodszy syn Ludwik Zoll (1845-1863) powstaniec styczniowy, zmarły od rany zadanej piką kozacką w czoło w bitwie pod Strojnowym; w 1986 roku pochowano tu Fryderyka Zolla (1899-1986), uczestnika walk o wolność w 1918 i 1920, obrońcę Modlina, majora AK, powstańca warszawskiego, kawalera orderu Virtuti Militari,
– Aleksander Kotsis (1836-1877), malarz scen rodzajowych i pejzaży, proponowany przez Jana Matejkę na stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie – jego miejsce spoczynku zostało zapomniane w okresie międzywojennym.
– Agnieszka Jałbrzykowska (1818-1902) – przełożonej pensji dla panien i honorowej obywatelki Podgórza, został zniszczony w 1942 przez Niemców.

W 1996 roku Stary Cmentarz Podgórski został wpisany do rejestru zabytków pod numer A-1028. Mimo to proces dewastacji nadal postępował.

W 2008 roku staraniem Stowarzyszenia PODGORZE.PL, Stary Cmentarz Podgórski, został wpisany do Association of Significant Cemeteries in Europe (ASCE) czyli stowarzyszenia skupiającego najważniejsze cmentarze w Europie. W 2010 znalazł się na Europejskim Szlaku Kulturowym obejmującym 49 cmentarzy, w 37 miastach położonych w 16 europejskich krajach. Oficjalna strona szlaku: www.cemeteriesroute.eu

Po latach zaniedbań, dopiero w 2011 roku rozpoczęła się systematyczna renowacja cmentarza prowadzona ze środków Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Rocznie odnawianych jest kilkanaście nagrobków i efekty tych prac są coraz bardziej widoczne.

Widok od strony cmentarza  na  al. Powstańców Śląskich 1, w głębi  budynek Muzeum Podgórza.

Źródło:

http://cmentarze24.pl/?go=c_c&c=PodgorStar

https://starycmentarz.podgorze.pl/

Foto: Krystyna Teller- Polish News, sierpień, 2019r.