Prof. Miroslaw Matyja
Frank szwajcarski pełni od lat funkcję bezpiecznej przystani w okresach kryzysowych. W tym kontekście kurs waluty szwajcarskiej jest swoistym termometrem, mierzącym poziom „gorączki” gospodarki światowej. Tak też dzieje się w ostatnich dniach, podczas kryzysu rządowego we Włoszech, który stał się pożywką do pisania scenariuszy na temat kryzysu w eurolandzie.
Początek szczególnej roli franka szwajcarskiego w światowej gospodarce finansowej przypada na okres I wojny światowej, kiedy doszło do kompletnego przetasowania kart w ówczesnej polityce monetarnej w krajach europejskich.
Z jednej strony kraje, które przegrały wojnę, szczególnie Republika Weimarska, znalazły się w chaosie monetarnym i finansowo-politycznym. Z drugiej strony Francja, również nękana problemami monetarno-finansowymi, zaczęła drukować pieniądze, obniżając przez to kurs własnej waluty. Zaufanie społeczeństwa do franka francuskiego i innych walut europejskich zostało zachwiane, co sprowokowało ucieczkę kapitału, szczególnie do Szwajcarii i do Niderlandów.
Następna fala odprowadzania kapitału do Szwajcarii miała miejsce podczas wielkiego kryzysu finansowego w latach 1929-1933. Na szczególną uwagę zasługuje kryzys finansowy, który wstrząsnął Niemcami w lecie 1931 r., a którego efektem był odpływ kapitału do Amsterdamu i Zurychu. Wprowadzenie przez parlament szwajcarski tajemnicy bankowej w 1934 r. było niewątpliwie dodatkowym czynnikiem deponowania zagranicznych aktywów w bankach szwajcarskich.
Po drugiej wojnie światowej można było zaobserwować regularne powtarzanie się scenariusza ucieczki kapitału do Szwajcarii. W latach 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku szczególnie frank francuski i funt angielski, częściowo także lir włoski były niestabilnymi walutami, które nie miały zaufania na rynkach finansowych. Z kolei w latach 70-tych dolar amerykański stanowił stosunkowo słabą walutę, co powodowało przepływ kapitału do banków szwajcarskich i w ten sposób windowało kurs franka w górę.
Szwajcarski bank centralny zdecydował się pod koniec lat 70-tych na czasowe powiązanie kursu franka z marką niemiecką, która była wówczas mocną walutą, opartą na stabilnej gospodarce Republiki Federalnej.
Przez następne 20 lat frank szwajcarski nie odgrywał roli bezpiecznej przystani bądź celu ucieczki dla kapitału z innych krajów. Dopiero w 1999 r., po wprowadzeniu jednolitej waluty europejskiej euro, która miała być słabszą walutą od marki niemieckiej, aby w ten sposób „postawić na nogi” gospodarki państw południowoeuropejskich, frank stał się ponownie poszukiwany na rynkach. Wynikało to z braku zaufania do euro w początkowej fazie istnienia tej waluty. Był to jednak krótki okres, pieniądz europejski ustabilizował się na mocnym, stabilnym poziomie do tego stopnia, iż czołowi ekonomiści prognozowali koniec ery franka jako waluty „ucieczkowej”.
Jeszcze w roku 2007, w którym Szwajcarski Bank Narodowy (SNB) świętował 100. rocznicę jego założenia, nic nie wskazywało na to, że rola franka gwałtownie wzrośnie. Rok później doszło do kryzysu finansowego w USA, który rozprzestrzenił się na cały finansowy świat. Handel światowy załamał się, kurs franka skoczył gwałtownie do góry. Historia powtórzyła się ponownie. Doprowadziło to do powiązania franka z euro na poziomie 1,20 w 2011 r., co pociągnęło za sobą duże zaangażowanie się SNB na światowych rynkach finansowych, a szczególnie masowe skupywanie euro przez szwajcarski bank centralny.
W grudniu 2014 r. sytuacja stała się dla SNB bardzo niewygodna. Poziom rezerw kapitałowych w euro osiągnął pół biliona frankow, do tego doszła jeszcze realna perspektywa wprowadzenia przez europejski bank centralny programu luzowania ilościowego (QE), co rzeczywiście doszło do skutku poczatkiem 2015 r.
Na początku stycznia 2015 r. nikt w Szwajcarii nie pytał, czy bank centralny tego kraju uniezależni kurs waluty helweckiej od kursu euro. Pytanie, jakie stawiano, brzmiało raczej, kiedy to nastąpi. Stad błędem jest mniemanie, iż decyzja SNB była zaskoczeniem i szwajcarski bank centralny skapitulował. Decyzja nie była zaskakująca, a o kapitulacji nie było mowy, raczej o zmianie kierunku polityki finansowej. Oczywiście, trudno jest wybrać optymalny punkt czasowy do przeprowadzenia takiej transakcji, bowiem takowego po prostu nie ma.
Bank centralny uznał, że już nie jest w stanie bronić poziomu 1,20 i taka obrona staje się za droga i nieopłacalna. SNB nie złożył broni, nie działał w chaotyczny sposób i bynajmniej nie stracił wiarygodności. Niemniej jednak silne umocnienie franka od tamtego czasu należy uznać za proces trwały i należy nauczyć się żyć z droga szwajcarska waluta. Tego procesu nie odwrócą nawet ujemne stopy procentowe w Szwajcarii, aczkolwiek pewnie zapobiegną dalszej aprecjacji franka, przynosząc po pewnym czasie – mowa tu o kilku latach – jego powolne osłabienie.
W Polsce należy się oswoić z myślą, że szwajcarska waluta na długo będzie oscylować w granicach 3.5-4.0 PLN. Obecnie trudno bowiem znaleźć ekonomiczne przesłanki mogące uzasadniać oczekiwanie trwałego powrotu CHF/PLN poniżej tego psychologicznego poziomu. Natomiast obywatele polscy, którzy zaciągnęli kredyty w bankach szwajcarskich korzystali do tej pory i korzystają nadal z niższego oprocentowania tych kredytów. Zawierając umowy kredytowe w obcej walucie, należy brać pod uwagę zmiany kursu walut. Jest to ryzyko, z którym należy się zawsze w takich sytuacjach liczyć. Obowiązkiem pracownika bankowego, u którego przeprowadza się takie transakcje, jest poinformowanie klienta o tego rodzaju zagrożeniu.
Nie da się jednak ukryć, że siła i znaczenie franka szwajcarskiego, waluty, którą posługuje się troche ponad 8 milionów ludzi w Szwajcarii i w Liechtensteinie, wskazuje na to, że Szwajcaria jest bardzo daleka od wejścia w europejskie struktury unijne, nie mówiąc już o akcesji do strefy eurolandu. Frank pozostanie walutą ucieczkową w okresach kryzysu, jak choćby aktualnego we Włoszech. Prowokacyjnie mówiac, nie trzeba wcale czytać informacji ze świata, wystarczy tylko obserwować kurs franka do dolara i euro, aby przepowiedzieć kolejny kryzys….albo odprężenie.
Autor książki “Szwajcarska demokracja szansa dla Polski”, wydanej w kwietniu 2018 r. przez wydawnictwo PAFERE. Z zamiłowania alpinista i himalaista oraz badacz najnowszej historii Polski. Mieszka i pracuje w Szwajcarii, żonaty, ma dwóch bliźniaczych synów.
