Bitwa pod Kłuszynem, miała miejsce dnia 4 lipca 1610 roku. Była to znamienita polska wiktoria, rozegrana podczas wojny polsko – rosyjskiej mającej miejsce w latach 1609- 1618.
Podłoże bitwy
Bitwa pod Kłuszynem, stoczona została między wojskami polskimi pod dowództwem hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, a armią rosyjską znajdującą się pod dowództwem Dymitra Szujskiego kniazia rosyjskiego. W bitwie tej brały udział też posiłki szwedzkie dowodzone przez Jakuba Pontussona. Atak wojsk Żółkiewskiego rozbił wojska moskiewskie, a następnie skłonił do zaprzestania walki cudzoziemców posiłkujących Szujskiego. Bitwa zakończyła się paniczną ucieczką Szujskiego. Pociągnęło to za sobą kapitulację armii rosyjskiej dowodzonej przez Grzegorza Wałujewa.
Przyczyny bitwy
Latem 1610 roku do wojsk polskiej korony oblegających Smoleńsk, dotarła wieść o koncentrującej się pod Kaługą armii szwedzko-rosyjskiej będącej pod dowództwem Dymitra Szujskiego. Jej zadaniem było totalne zgromienie polskiego wojska.
Jazda polska na zwiadzie
W dniu 6 czerwca 1610 roku, wyruszył spod twierdzy smoleńskiej hetman polski Stanisław Żółkiewski. Kierownictwo nad pracami oblężniczymi przejął wojewoda Jan Potocki. Żółkiewski liczył na to, że po drodze przejmie on pod swoją komendę część sił rosyjskich, stacjonujących z dala od smoleńskiej twierdzy. Stojące pod Białą wojska rosyjskie kniazia Iwana Chowańskiego, a także Jakuba Boratyńskiego były doskonale zaopatrzone w żywność. Po ich rozbiciu przez polskie pułki, przejęto wszelkie zapasy, które ratowały polską wyprawę wojenną
Zła ocena sytuacji
Dowództwo szwedzko-rosyjskie uważało, że wyczerpane atakami wojsko polskie, łatwo będzie osaczyć. W tym celu od strony południowo wschodniej, maszerował z głównymi siłami Dymitr Szujski. Tuż za nim posuwał się z wojskami cudzoziemskimi szwedzki generał Pontusson, który wyruszył później z powodu sporów z carem Wasylem Szujskim o wysokość żołdu. Rosjanie zamierzali zniszczyć armię Żółkiewskiego, oczyścić pogranicze z oddziałów polskich i dać odsiecz obleganemu Smoleńskowi.
Po naradzie wojennej
Armia polska blokująca Wałujewa w Carowie, liczyła przeszło 7500 jazdy. Gdy dnia 3 lipca kilku zbiegłych najemników niemieckich doniosło Żółkiewskiemu o położeniu armii Szujskiego, ten natychmiast zwołał naradę wojenną, po której wyruszył spod Carewa jeszcze tego samego dnia, na dwie godziny przez zachodem słońca. Wojsko zachowało absolutną ciszę, toteż osaczeni Rosjanie nie zorientowali się, że główne siły polskie opuściły obóz. Hetman, kamuflując swój wymarsz, zostawił kilkuset jezdnych żołnierzy w swoim obozie wojskowym.
Przebieg bitwy
Atak chorągwi husarskiej na przeciwnika – fragment obrazu “Bitwa pod Kłuszynem” Szymona Boguszewicza
Z powodu wąskiej i błotnistej drogi wymarszu, armia polska przemieszczała się w szyku kilkukilometrowej kolumny. Po nocnym marszu przednia część polskiej kolumny marszowej znalazła się ku własnemu zaskoczeniu przed pogrążonym we śnie, nieświadomym zagrożenia nieprzyjacielem. Żółkiewski napisał w swych wspomnieniach, że…. gdyby reszta wojsk zdążyła na czas, można było uderzyć na przeciwnika, którego większość żołnierzy była jeszcze nieubrana…. Armia Szujskiego biwakowała za opłotkami wsi Prieczistoje w dwóch obozach. Od północy, stały pułki szwedzkie dowodzone przez de la Gardiego. Armia Szujskiego miała łącznie 11 dział. Stanisław Żółkiewski doszedł do wniosku, że najłatwiej będzie początkowo rozbić liczne, ale słabo uzbrojone i źle wyszkolone wojska rosyjskie, złożone z pospolitego ruszenia. Sądząc, że złamanie wojsk rosyjskich przesądzi o losie armii szwedzkiej, Żółkiewski jeszcze przed świtem kazał uderzyć na Rosjan. Po 3 godzinach zaciętej walki, wojska polskie zmusiły Rosjan do odwrotu na Kłuszyn.
Jazda Doryckiego rozbita
W tym czasie na lewym skrzydle jazda Poryckiego, która wiązała Szwedów atakami, ponosiła znaczne straty. Polska jazda mogła tu szarżować tylko pojedynczymi chorągwiami przez wyrwy w chruścianym płocie. Piechurzy, choć mieli za sobą długi i uciążliwy marsz, z miejsca przystąpili do walki. Polskie oddziały strzelając celnym ogniem z dwóch falkonetów, zniszczyli większą część rosyjskich obwarowań, zadając przy tym straty kryjącym się za nim muszkieterom. By w pełni wykorzystać nadarzającą się okazję, Żółkiewski nakazał jeździe przerwać pogoń za Rosjanami i uderzyć na Szwedów. Wojska szwedzkie rzuciły się do ucieczki w kierunku swego obozu.
Obozy wroga osaczone
Hetman Żółkiewski, wkrótce przystąpił do osaczania obu obozów nieprzyjacielskich. Większość polskich sił skierowana została przeciwko wojskom szwedzkim. Doszło do pertraktacji, w wyniku których Żółkiewski zgodził się wypuścić armię szwedzką po złożeniu przez jej żołnierzy przysięgi, że nigdy nie będą walczyć przeciwko wojskom Rzeczypospolitej. Kilkuset żołnierzy cudzoziemskich przeszło na służbę w armii polskiej. W tym czasie Szujski oraz rosyjscy żołnierze, którzy zamknęli się w obozie, zachowywali się biernie, nie próbując nawet wesprzeć osaczonej pod lasem własnej piechoty.
Bitwa trwała około pięciu godzin. Ale w jej wyniku na kulka lat kozackie Zaporoze było pod panowaniem polskiej korony. Zakończyły się też na długi czas ataki na polskie granice kozackich jezdnych. Bitwa ta przeszła do historii jako najzacieklejsza polska wyprawa wschodnia.
Ewa Michałowska – Walkiewicz
