„Najwyższy ciężar decyzji jest wówczas, gdy stawką jest własne życie”
prof. Antoni Kępiński, wybitny polski psychiatra.
Tak niepodziewana śmierć płk Ryszarda Kuklińskiego, która nastąpiła 11 lutego , 2004 , Tampa, Floryda była wielkim ciosem nie tylko dla najbliższej rodziny, ale również dla grona przyjaciół, znajomych i dla części społeczeństwa, która zdawała sobie sprawę z tego, co uczynił dla Polski.
31 marca, 2004 odbyła się uroczystość żałobna z inicjatywy rządu amerykańskiego w Waszyngtonie, a potem spotkanie poświęcone pamięci Ryszarda Kuklińskiego w Polskiej Ambasadzie.
Mimo upływu ponad 20 lat postać Ryszarda Kuklińskiego, który odegrał bezprecensową rolę w walce z sowieckim zagrożeniem wojskowym w okresie zimnej wojny, jest nadal niedostatecznie znana polskiemu społeczeństwu Zasadniczym powodem jest ciągły brak pełnej wiedzy na temat naszej przeszłości . Historia Polski, a szczególnie ta dotycząca lat powojennych, jest jedną z bardziej zakłamanych . Utajnianie prawdy przez te wszystkie lata jest przyczyną tego, że przecitny Polak nadal nie wie, co płk
Ryszard Kukliński uczynił dla swojej ojczyzny, dla Europy, a może nawet dla całego świata.
W okresie PRL społeczeństwo było indoktrynowane przez komunistyczną propagandę i nie zdawało sobie sprawy, że podczas zimnej wojny, w różnych fazach kryzysu Polska stała w obliczu totalnej, biologicznej zagłady – największej w całej swej tysiącletniej historii, bo zagłady nuklearnej. Pułkownik Kukliński znał dobrze plany wojenne Związku Radzieckiego, które mogły narazić Polskę na ogromne niebezpieczeństwo i zdawał sobie w pełni sprawę, że jedyne, co mogłoby powstrzymać Sowietów przed ich agresywnymi planami, to presja najsilniejszego mocarstwa – USA. Dlatego zdecydował się na współpracę ze Stanami.
Pierwsze kontakty z Amerykanami nawiązał z własnej inicjatywy w 1972 r., mając świadomość że tylko tą drogą można zapobiec najczarniejszym scenariuszom wojennym. Nie otrzymywał od Amerykanów żadnego wynagrodzenia, co było wielokrotnie potwierdzone z wielu źródeł. Nawet reżimowa prokuratura wojskowa PRL, którą trudno posądzić o przychylność wobec Kuklińskiego, nie wysuwała tego zarzutu. Ambasador USA w Warszawie Richard T. Davies zapewniał również, że ani razu podczas wielu lat współpracy ze Stanami pułkownik nie zwrócił się z prośbą o pieniądze.
Pułkownik Ryszard Kuklińaki z wizytą w Chicago. Drake Hotel. Archiwum POLISH NEWS, foto: Krystyna Teller
Ryszard Kukliński powiedział mi kiedyś: „Postawiłem wszystko na jedną kartę-własne życie, los mojej rodziny i karierę zawodową. Oczywiście, zdawałem sobie sprawę, że konspiracja w PRL-owskiej armii była śmiertelnie niebezpieczna”. Każdego niemal wie-czoru, gdy inni dawno wyszli już z pracy, on wciąż przebywał w swoim biurze analizując i kopiując dokumenty. Przekazał w okresie ok. dziesięciu lat swej działalności ponad 35 tys. stron najtajniejszych, strategicznie ważnych dokumentów wojskowych bloku komunistycznego. Trudno wprost uwierzyć, że jeden człowiek mógł wykonać tak gi-gantyczną pracę. Wśród przekazanych materiałów były m.in, plany ataku armii sowieckiej i wojsk układu warszawskiego, na zachodnie państwa NATO w Europie, a także szczegółowy opis ich systemu dowodzenia i kierowania oraz lokalizacja rakiet i magazynów broni jądrowej. Były również szczegółowe dane o trzech najważniejszych i najbardziej tajnych ośrodkach dowodzenia Armii sowieckiej na wypadek trzeciej wojny światowej.
Miałam zaszczyt należeć do grona ludzi, którzy znali Ryszarda Kuklińskiego osobiście i bywać u niego w domu. Rozmawiałam z pułkownikiem wiele razy i pisałam też kilkakrotnie o tych spotkaniach w prasie polonijnej i krajowej. Pierwszy raz spotkałam Go pod koniec lat 90-tych w Sarasocie na Florydzie, w domu mych przyjaciół Marty i Wojciecha Kołaczkowskich. Los zrządził, że było to akurat 13 grudnia, właśnie w pamiętną rocznicę stanu wojennego. Miałam wówczas możliwość dłużej z nim porozmawiać.
Mimo że płk Kukliński wraz z rodziną od listopada 1981 r. znajdowali się pod ochroną władz USA wciąż groziło im niebezpieczeństwo. Pułkownik miał świadomość, że sowiecki wywiad może się zemścić za dekonspirację tajnych planów wojskowych przeciw Zachodowi. Rodzina Kuklińskich dla bezpieczeństwa dość często zmieniała miejsce zamieszkania.
Tylko nieliczna grupa zaufanych przyjaciół znała jego adres oraz nazwisko, którym pułkownik się posługiwał. Mieszkali odizolowani od otoczenia pod czujną opieką ochrony. Życie na ziemi amerykańskiej nie oszczędziło Kuklińskim dramatycznych wydarzeń. Los okazał się bardziej tragiczny niż można było przewidzieć. Pierwszy cios zadano im w styczniu 1994 roku, kiedy młodszy syn Bogdan zaginął u wybrzeży Florydy podczas morskiej wyprawy płetwonurków. Przez pewien czas pułkownik podejrzewał, że jego syn został porwany przez wywiad kubański i że będzie proponowana wymiana za niego. Mówił mi, źe był zdecydowany i przygotowany na taką ewentualność, zatem spędził wiele bezsennych nocy czekając na telefon. Po pewnym czasie stracił jednak nadzieję na odzyskanie syna. Dramat ten pozostał dotąd niewyjaśniony. Nigdy nie odnaleziono ciała Bogdana.
Zaledwie pół roku po pierwszej tragedii starszy syn państwa Kuklińskich, Waldemar, zginął przejechany przez samochód, którego kierowca zbiegł z miejsca wypadku. Samochód został porzucony, ale oczyszczony niestety dokładnie z linii papilarnych zbrodniarzy. Obaj synowie pułkownika ponieśli śmierć ze strony nieznanych sprawców w tajemniczych i dotąd niewyjaśnionych okolicznościach. Styl tej zbrodni zdaje się wskazywać niedwuznacznie, kim mogli być mocodawcy i wykonawcy morderstw. Pułkownik powiedział mi kiedyś; Za to co robiłem zapłaciłem najwyższą cenę, jaką może zapłacić człowiek. Nie tylko strata moich synów, ale także niesprawiedliwość i krzywdzące oceny w moim kraju bolą mnie bardzo Ale nigdy nie miałem wątpliwości, że dobrze wybrałem; A jeśli miałbym żyć drugi raz – zrobiłbym to samo. Wszystko, co w życiu zrobiłem – robiłem z myślą o Polsce.
Pułkownik czekał niecierpliwie na przetłumaczenie na język polski wydanej książki „A Secret Life” (Public Affairs, New York, 2004) napisanej przez Benjamina Weisera, amerykańskiego publicystę. Po długo trwających negocjacjach uzyskał on zgodę władz amerykańskich na dostęp do tajnych archiwów, dzięki czemu mógł ocenić znaczenie działalności płk Kuklińskiego. Przejrzał on tysiące stron dokumentów, które pozwoliły mu zapoznać się bliżej z kulisami operacji pod kryptonimem „Mewa”, która rozpoczęła się w 1972 r., kiedy to Ryszard Kukliński po raz pierwszy skontaktował się w Bonn z amerykańską ambasadą, rozpoczynając trwającą ok. 10 lat współpracę z USA.
Ostatnie moje spotkania z pułkownikiem miały miejsce w czerwcu 2003 roku, kiedy to widzieliśmy się kilkakrotnie. Byłam wtedy z trójką przyjaciół w domu państwa Kuklińskich zaproszona na obiad. Pułkownik w bliskich kontaktach towarzyskich był osobą ciepłą, serdeczną, pozbawioną jakiejkolwiek pozy. Pamiętam jego zadowolenie, że gościom bardzo smakują śledzie ¡ własnoręcznie uwędzony łosoś. Atmosfera domu była rodzinna, oprócz nas była żona pułkownika, synowa i jej matka. Jest to polski dom, choć leży daleko w Ameryce. Wnętrze jego na każdym kroku przypomina związek z Polską, z ojczyzną. Pułkownik miał bogatą bibliotekę, pełną również polskich książek. Mój podziw wzbudziła duża kolekcja broni, szczególnie taj białej, której był miłośnikiem. Nad biblioteką wisiały rzeźby – poczet królów polskich.
Oglądałam też liczne dyplomy. Jeden z nich to dyplom z Pomorza, na którym widniał napis: „Honorowemu obywatelowi Miasta Gdańska Panu Ryszardowi J. Kuklińskiemu, którego samotne działania przyczyniły się do odzyskania suwerenności i wolności przez Rzeczypospolitą. Gdańsk 3 maja 1995 r.”. Piękny dyplom przekazała też Polonia amerykańska o następującej treści: „Ostatni polski żołnierz tułacz, pierwszy oficer Polski w NATO pułkownik Ryszard Kukliński. Obrońcy Polski i USA w 20-ts rocznicę pobytu w USA.”
Pokazywał mi te dyplomy z miłą chęcią i dobrze pamiętam jego nieśmiały uśmiech oraz mocno posiwiałe włosy kontrastujące z prawie młodzieńczą twarzą. Pułkownik był zawsze skromnym, powściągliwym człowiekiem i często podkreślał, że zrobił po prostu to, co do niego należało. Ale ci, którzy znali pułkownika osobiście dostrzegali w nim człowieka wielkiego charakteru, niesłychanej odwagi i prawdziwego polskiego patriotę.
Zapytałam kiedyś pułkownika. czy chciałby wrócić do kraju, bo widać byłe wyraźnie, że bardzo za Polską tęsknił. Przyznał, że powróciłby chętnie. Mieszkał w USA, bo grożące niebezpieczeństwo go do tego zmuśiło. Stwierdził jednoznaczne: miałem wyboru: albo samobójstwo, albo więzienie i wyrok śmierci; albo wybraną przeze mnie banicję.
Zawsze jednak marzył o przeprowadzeniu się do Polski, do jego ukochanego miasta Warszawy. Pierwszy raz przyjechał do Polski w r., 1998 do Krakowa, następnie do Katowic, Zakopanego, Trójmiast i Warszawy. Zwierzał mi się, że kilkrotnie bywał w Polsce incognito. Przechadzał się wtedy po ulicach Warszawy i zdarzało się dość często, że ludzie go poznawali i pozdrawiali go z dużą serdecznością.
Żył do końca sprawami dotyczącymi kraju i niemal każda rozmowa zawsze schodziła na temat Polski.
Rozmawialiśmy w jego pięknym ogrodzie, jednym z najładniejszych prywatnych ogrodów jakie widziałam. Praca w nim była jego pasją i tam niejednokrotnie się chronił, aby zapomnieć o dręczących go bolesnych sprawach. W przeciągu tych wszystkich lat pobytu w Ameryce zasadził własnoręcznie aż 4 tysiące drzew. W pewnym okresie miał też w ogrodzie kolorowe papużki, które w końcu uciekły, a w ogrodzie w stanie Waszyngton oswojonego przez siebie dzikiego jelenia z przychówkiem. Poświęcał też dużo czasu swemu jedynemu wnukowi Michałowi, synowi Bogdana. Widywał się z nim codziennie, chodzili razem na wędrówki, jeździł z nim na biwaki i uczył miłości do Polski Nie zdążył już spełnić ostatniego przyrzeczenia, że na jego 14 urodziny popłyną żaglówką po Zatoce Meksykańskiej. Umarł parę dni po jego urodzinach.
Pod koniec czerwca wracałam do Arizony do syna umówiliśmy się z pułkownikiem, że przyniesie mi na lotnisko pierwszy rozdział książki Weisnera, która wkrótce miała się ukazać w USA. W wyniku nieporozumienia czekaliśmy na siebie na różnych piętrach i dopiero później pułkownik przesłał mi pocztą początek tej książki. Zadzwonił również do Arizony. Długo gawędziliśmy przez teiefon i była to moja ostatnia z nim rozmowa.
Zapraszałam go do Oslo, obiecywał mi, że w tym roku na pewno przyjedzie, aby odwiedzić norweską Polonię. Ostatnia inicjatywa o przyznanie pułkownikowi Pokojowej Nagrody Nobla wyszła właśnie z Oslo w roku 2000. którą wsparła polska emigracja z różnych rejonów świata, m.in.: z Australii, Kanady, RPA, USA i Ameryki Południowej.
Z podobnym wnioskiem w 1995 r. wystąpił Międzynarodowy Polonijny Komitet z USA argumentując, że płk Kukliński uratował świat przed III wojną światową.
Polacy od ponad 20 lat dyskutują i spierają się głośno o jego historię. Dyskutując o płk Kuklińskim, zawsze dojdziemy do pytania: czym była PRL ? Spór o Ryszarda Kuklińskiego będzie trwać tak długo, jak długo będzie trwać spór o PRL.
Dobrze byłoby, aby Polacy wreszcie potrafili jasno określić, kto bronił wolności i suwerenności swego kraju, a kto nie czynił nic w tym względzie, kto był konformistą, a kto był kolaborantem. Aby zakończyć manipulowanie różnymi faktami i poznać pełną prawdę powinno się udostępnić niezależnym historykom rzeczywisty przebieg zdarzeń w oparciu o istniejące w archiwach dokumenty. Bez tego kroku nie wszystkie motywy działań płk Kuklińskiego sąw pełni czytelne.
Chodzi bowiem o rozliczenie się z własną dramatyczną przeszłością, z okresem zimnej wojny i o sprawiedliwą ocenę płk Ryszarda Kuklińskiego, na której mu tak bardzo zależało.
Archiwum POLISH NEWS. Rok 2004
Jolanta Jabłońska-Gruca, dziennikarka publikująca swoje teksty tak w polskiej, jak i zagranicznej prasie. Na stałe mieszka w stolicy Norwegii, Oslo.
