Orońsko, to niewielka wieś położona w województwie mazowieckim. Usytuowa na jest ona na terenie Równiny Radomskiej w dolinie rzeki Oronki.
600 lat
Wiek Orońska, można określić na około 600 lat. Badania archeologiczne podkreślają, że dzieje tych okolic, sięgają początków człowieka w tej strefie klimatycznej. Tutaj odnaleziono pierwsze krzemienne narzędzia należące do najstarszych śladów człowieka sprzed 400 tysięcy lat. Tak wczesne pojawienie się człowieka na tych terenach, związane jest niewątpliwie z występowaniem krzemienia narzutowego, który wykorzystywano do produkcji narzędzi.
Orańsko
W najstarszych zapisach historycznych, miejscowość tę nazywano i zapisywano jako „Orańsko”. Nazwa ta ukształtowana została od staropolskiego wyrazu „orane”, który określał ziemię uprawną nadającą się do orania i siania. Orońsko jako nazwa, pojawiło się znacznie później, być może nastąpiło to w wyniku błędu pisarskiego. W wielu pisanych dokumentach, początkowo należało ono do Franciszka Christianiego. Miejsce to usytuowane jest w pobliżu cieków wodnych, miejsc błotnistych i łąk nadrzecznych.
Uporządkowanie majątku
Po roku 1834, wspomniany właściciel Orońska uporządkował pobliskie wsie obsadzając je drzewami. Uzdatniono też oczywiście z polecenia Christianiego dawne ujęcia wody. Na częściowo zwolnionych przez wieś terenach, zaprojektował on park i ogrody.
Rewolucja w Orońsku
Budowa traktu krakowskiego, była prawdziwą rewolucją w Orońsku. Jako pierwsza na tym terenie wykonana była bita droga, znacznie skracająca odległość, do większych miast. Ale przede wszystkim otwierało się ono na kupców przybywających z innych odległych miejscowości. Wieś ta zatem, stawała się więc punktem przystankowym dla podróżnych
Pierwsi właściciele
Orońsko często zmieniało swoich właścicieli. Jako pierwsi jej właściciele wymieniani są Andrzej Starościński oraz Jakub Starosielski herbu Abdank. W 1802 roku, dobra szydłowieckie oraz Orońsko, nabyła księżna Anna Sapieżyna. Zadłużona księżna odstąpiła klucz szydłowiecki z Orońskiem, skarbowi Królestwa Polskiego. W roku 1829, ten majątek przeszedł w wieczystą dzierżawę w ręce Franciszka Ksawerego Christiani.
Po roku 1863
Po powstaniu styczniowym posiadłość tę wdowa po Christianim, sprzedała Wojciechowi Kalinowskiemu. Z czasem dobra orońskie kupiła Helena z Wojciechowskich Pruszakowa. Jej również nie udało się utrzymać majątku. Rozpoczął się zatem proces parcelacji i sukcesywnego podziału Orońska. W trakcie małżeństwa Heleny Pruszakowej z Józefem Brandtem, pałac w Orońsku stał się ośrodkiem życia kulturalnego. Brandt wykazywał również zainteresowania gospodarskie, co zaowocowało dbałością o hodowlę zwierząt oraz uprawę roślin w Orońsku.
Po zakończeniu I wojny światowej
Znaczne straty materialne nastąpiły w Orońsku, po roku 1918. Zrabowane zostały zgromadzone tu dzieła sztuki oraz cenne przedmioty codziennego użytku. Po śmierci malarza, dobra orońskie zostały ponownie obciążone długami. Z biegiem czasu dobra te zakupił Andrzej Daszewski, wnuk Józefa Brandta.
W 1942 roku, Niemcy wysiedlili z Orońska rodzinę Daszewskich wprowadzając tu swoją administrację. Skradziono wówczas resztę dzieł sztuki i piękne mahoniowe meble. W roku 1945 założono w pałacu Brandta Muzeum Rzeźby Współczesnej.
Ewa Michałowska- Walkiewicz
