Bronisław Piłsudski- pl.wikipedia.org/
Był starszym bratem Józefa Piłsudskiego. Zesłany na Syberię, poświęcił życie badaniom kultury, tradycji i języka Ajnów, rdzennych mieszkańców wysp Hokkaido, Sachalinu i Wysp Kurylskich.
Skąd Ajnowie w Japonii? Niektórzy badacze uważają ich za dawnych Asyryjczyków lub potomków rdzennych mieszkańców Stanów Zjednoczonych, którzy mieli przejść pieszo po ziemiach łączących Alaskę z Kamczatką, dziś już zalane przez ocean. Lud Ajnów, zamieszkujących wyspy Kurylskie, Hokkaido i Sachalin, od setek lat walczył o swoją odrębność od Japonii. Ich historia naznaczona jest przymusowymi przesiedleniami, niszczeniem kultury i odrębności. Dziś jest ich ok. 20 tysięcy, z czego większość mieszka na Hokkaido. Dopiero w 2019 roku Japonia oficjalnie uznała Ajnów za pierwotnych mieszkańców wysp, a to, co wiemy o ich kulturze, przetrwało dzięki badaniom polskiego zesłańca.
Bronisław Piłsudski, absolwent gimnazjum wileńskiego i student prawa na uniwersytecie w Petersburgu, trafił na Sachalin w 1887 roku, w wieku 21 lat. Ledwie uniknął kary śmierci za udział w spisku mającym na celu zamach na cara Aleksandra III.
Bronisław (drugi z lewej) i Józef (trzeci) Piłsudscy, 1885. Kółko samokształceniowe Spójnia w gimnazjum wileńskim
Sachalin był wtedy uważany za wyspę wygnańców i więzienie bez krat. Bronisław rozpoczął zesłanie od pracy przy ścince drzew. Szybko zdobył sympatię więźniów i strażników, a ponieważ był wykształcony, powierzono mu prowadzenie kancelarii policyjnej i badań meteorologicznych. Mógł dzięki temu mieszkać we własnej chacie a nie w barakach. Zaczął tam zajmować się miejscowymi dziećmi: „Leczyłem ich, szczepiłem ospę. Uczyłem ich czytać i pisać, gdyż szkół dla krajowców nie ma. Nauczyłem się mówić ich językiem, a raczej trzema językami. Zaufanie ich pozyskałem całkowicie i zostałem przyjęty na członka jednego rodu” – można przeczytać w jego notatkach.
Ludzie Ajnu, Sachalin. Badaniem ich kultury zajmował się Bronisław Piłsudski / Źródło: Wikimedia Commons
Rosjanie nazywali wtedy Ajnów „kosmatymi ludźmi”. Bronisław Piłsudski fotografował i filmował ich, rejestrował tradycyjne pieśni, rozmowy i obrzędy. Część tych nagrań przetrwała do dziś. Kiedy Rosjanie wprowadzili zakaz połowu przez Ajnu ryb, Piłsudski uczył ich uprawy nieznanych na Sachalinie ziemniaków.
Po dziesięciu latach katorgi nie skorzystał z amnestii i pozostał wśród Ajnów. W swoich zapiskach zanotował, że „to jedyne na całej wyspie środowisko moralnie niezepsute”. W 1903 roku poślubił Shinhinchou, krewną wodza, z którą miał dwójkę dzieci: Sukezego i Kyou Piłsudskich. Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej proponował żonie ucieczkę z Dalekiego Wschodu, jednak ciężarna wówczas Shinhinchou odmówiła, bo w jej kulturze opuszczenie wioski oznaczało hańbę. Bronisław nigdy nie poznał swojej córki.
Po powrocie do Polski prowadził badania na Podhalu i zainicjował powstanie Muzeum Tatrzańskiego i „Rocznika Podhalańskiego”. Po wybuchu I wojny światowej prowadził działalność niepodległościową w Szwajcarii. W maju 1918 roku jego ciało wyłowiono z Sekwany. Paryska policja uznała, że było to samobójstwo, miał bowiem wcześniej zdiagnozowaną depresję. Został pochowany na cmentarzu Montmorency pod Paryżem.
Dziedzictwo badawcze Piłsudskiego doceniono dopiero po latach. W jego zapiskach przetrwał zachwyt nad językiem Ajnów, który opisywał jako „brzmiący bardzo melodyjnie dla mego ucha, z jego delikatnymi, cieszącymi słuch odcieniami tembru”. W słowniku zapisał ponad 10 tysięcy wyrazów ajnoskich. Obecnie na świecie żyje zaledwie kilkanaście osób, które biegle mówią po ajnosku, a sam język jest wpisany na listę krytycznie zagrożonych języków UNESCO. To, że ten odizolowany i nie mający żadnego połączenia z innymi język żyje, Ajnowie zawdzięczają tylko Piłsudskiemu. Do naszych czasów przetrwało także ok. 300 fotografii i zapiski badacza, które zostały wydane. Polscy badacze z Poznania wsparli też japońską firmą SONY w pracach nad odtworzeniem nagrań polskiego zesłańca mówiącego w języku Ajnów.
Na Hokkaido i w Jokohamie żyje obecnie kilkunastu potomków Piłsudskiego. Jego wnuk, Kazuyasu Kimura, zmarł w 2022 roku. O swoich polskich korzeniach dowiedział się dopiero w latach 80 ub. wieku. Kilkakrotnie odwiedzał Polskę, w 2016 roku wziął udział w otwarciu wystawy poświęconej swojemu dziadkowi w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. Wspiął się wtedy także m.in. na Kasprowy Wierch.
Pamięć o Bronisławie Piłsudskim wśród Ajnów jest ciągle żywa. W 2013 roku w mieście Shiraoi na Hokkaido odsłonięto jego pomnik. W Polsce można się o nim więcej dowiedzieć m.in. w Sulejówku, w rezydencji Piłsudskich.
Jolanta Pawnik
Dziennikarka i content menedżerka, autorka książek genealogicznych. Interesuje się historią, w swoich tekstach chciałaby przywrócić pamięć o ludziach, którzy tworzyli polską naukę i kulturę.
Z SERWISU:DLA POLONII,PL
