Banknot 1000 mkp Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. Emisja z dnia 23 sierpnia 1919 roku./pl.wikipedia.org/wiki/
Zdarzyło się w XX wieku (61)
Zdarzyło się w XX wieku Rafała LEŚKIEWICZA to przegląd najważniejszych wydarzeń historycznych, o których warto pamiętać w nadchodzącym tygodniu (8 grudnia – 14 grudnia 2024 r.).
Dnia 9 grudnia 1916 r. na ziemiach polskich wchodzących w skład Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego, zarządzanego przez Niemców, wprowadzona została nowa waluta – marka polska. Specjalne rozporządzenie wydał gubernator generał Hans von Beseler, który zdecydował o powołaniu Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. To właśnie ta instytucja miała emitować nowe pieniądze. Polska marka funkcjonowała w Polsce już po odzyskaniu niepodległości aż do 1924 r., kiedy wprowadzono nową walutę – złotego.
Warto zauważyć, że u progu odzyskania przez Polskę niepodległości na ziemiach niegdyś stanowiących autonomiczne i suwerenne państwo funkcjonowały różne systemy walutowe, wprowadzone przez państwa zaborcze. W obrocie gospodarczym można było zatem spotkać rosyjskie ruble, niemieckie marki czy austriackie korony. Nie można pominąć także tzw. pieniądza zastępczego, wprowadzanego lokalnie przez miejscowe władze czy instytucje finansowe, funkcjonującego na danym terytorium często przez bardzo krótki okres.
W trakcie I wojny światowej ziemie polskie stały się areną zmagań walczących ze sobą sił. Wiosną 1915 r. nacierające wojska niemieckie i austro-węgierskie wyparły z terenów Królestwa Polskiego kontrolujących to terytorium Rosjan. Zajęte terytorium podzielono na strefę austriacką i niemiecką. Rzecz jasna, każdy z okupantów wprowadził własny system gospodarczy i polityczny, a także osobną walutę. Na południowo-wschodnich ziemiach Królestwa Polskiego, tych zajętych przez Austriaków, funkcjonowały korona i rubel. Na Kresach zaś środkiem płatniczym były zarówno hrywny, jak i karbowańce. Niemcy wprowadzili na zajętych przez siebie terenach, czyli w północno-wschodniej części ziem polskich, ruble wschodnie, tzw. ostruble, później zaś marki wschodnie – ostmarki.
Latem 1915 r. powstała wyodrębniona struktura administracyjna na ziemiach polskich w postaci Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. Jej zarządcą został gen. Hans Hartwig von Beseler. To właśnie z jego inicjatywy powołana została Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, której jednym z zadań było emitowanie nowej waluty, czyli marki polskiej. Jej wartość miała być taka sama jak wartość marki niemieckiej.
Nowy pieniądz nie wszedł do obiegu od razu. Jako środek płatniczy pojawił się dopiero w kwietniu 1917 r. Co ciekawe, pierwsze banknoty marki polskiej, noszące datę 9 grudnia 1916 r., wydrukowano w Berlinie. W obrocie finansowym funkcjonowały nominały banknotów od pół marki do 1 tys.
By wzbudzić zaufanie Polaków, zobowiązanych do posługiwania się tym pieniądzem, wszystkie napisy na banknotach były w języku polskim, elementem graficznym był zaś orzeł na czerwonym tle. Poręczeniem wiarygodności waluty była Rzesza Niemiecka.
Wraz z odzyskaniem niepodległości 11 listopada 1918 r. Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa znalazła się pod kontrolą polskich władz. Te zaś uwolniły do obiegu wszystkie będące w dyspozycji kasy zapasy marki polskiej. W ten sposób marka stała się oficjalnym pieniądzem II RP. Dla formalnego potwierdzenia tego stanu rzeczy na mocy ustawy podpisanej przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego 7 grudnia 1918 r. Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa zyskała status wyłącznej instytucji odpowiedzialnej za emisję marki polskiej. Zaczęto emitować nowe banknoty, m.in. z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki. Kolejnym etapem w funkcjonowaniu marki polskiej była ustawa z 15 stycznia 1920 r., regulująca używanie tej waluty na terenie całej II RP.
Ostatecznie w wyniku reform premiera Władysława Grabskiego, powołanego w grudniu 1923 r., który za główny cel obrał poprawę dramatycznej sytuacji gospodarczej Polski, wprowadzono do obiegu złoty polski na podstawie rozporządzenia prezydenta RP z 14 kwietnia 1924 r. Za emisję złotego miał odpowiadać Bank Polski S.A. Marka zaś przestała być środkiem płatniczym od 1 lipca.
dr Rafał LEŚKIEWICZ
Historyk, archiwista, manager IT. Dyrektor Biura Rzecznika Prasowego Instytutu Pamięci Narodowej. W przeszłości kierował pionem archiwalnym IPN i Centralnym Ośrodkiem Informatyki. Autor, współautor i redaktor ponad 160 publikacji naukowych, popularnonaukowych i publicystycznych.
Źródło: DlaPolonii.pl
