Dożynki, czyli inaczej Święto Plonów, to ludowa uroczystość połączona z obrzędami dziękczynienia za ukończenie prac polowych. Na takie właśnie święto, zaproszona została redakcja Polish News do Bodzentyna w województwie świętokrzyskim.
Czasy przedchrześcijańskie
W czasach przedchrześcijańskich, pogańskie święto słowiańskie przypadające w okresie równonocy jesiennej, związane było ze śpiewem i tańcem, ku czci bogów które pomogły dawnym ludom w udanych pracach polowych. Współcześnie obchodzone jest ono w jedną z niedziel sierpnia lub września po zakończeniu żniw. Zwyczaj ten, praktykowany przez plemiona słowiańskie, w różnych stronach Polski określany był jako wyżynki lub obrzynki.
Na Śląsku
Obrzęd dożynek prawdopodobnie związany był pierwotnie z kultem roślin i drzew, potem z pierwotnym rolnictwem. Wraz z rozwojem gospodarki folwarcznej w XVI wieku, dożynki zagościły prawie na wszystkich dworach majątków ziemskich. Urządzano je dla żniwiarzy, służby folwarcznej i pracowników najemnych w nagrodę za wykonaną pracę przy żniwach i zebrane plony.
Dwa staropolskie zwyczaje
Obecnie dożynki są połączeniem dwóch staropolskich zwyczajów, tak zwanego okrężnego i dożynek. W przeszłości były one osobnymi, blisko sąsiadującymi świętami. Zygmunt Gloger w Encyklopedii Staropolskiej pisał, że …Okrężne, to biesiada rolnicza w jesieni po sprzątnięciu wszystkich zbiorów, czyli po „okrążeniu” pól, skąd i nazwa okrężnego powstała. Okrężne tem się różni od dożynków, że dożynki oznaczają dożęcie wieńca gospodarzowi z pola do domu. Okrężne zaś jest zabytkiem uczt jesiennych, znanych w przeszłości wielu narodom, wyprawianych po sprzątnięciu z pola wszystkich plonów…..
Wieniec dożynkowy
Obchody dożynek, rozpoczynały się wiciem wieńca z pozostawionych na polu zbóż, z kiści czerwonej jarzębiny, orzechów i kolorowych kwiatów. Wieńce dożynkowe miewały zwykle kształt wielkiej korony lub koła. W przeszłości umieszczano w nich także żywe koguty, kaczęta lub małe gąski, bo miało to zapewniać piękny i zdrowy przychówek gospodarski. Wieniec dożynkowy nazywany bywał „plonem” bo też i uosabiał on wszystkie zebrane plony w danym roku. Niosła go na głowie lub wyciągniętych rękach najlepsza żniwiarka, czasami z pomocą parobków i innych żeńców. Za nią postępował orszak odświętnie ubranych żniwiarzy, niosących na ramionach przybrane kwiatami, wyczyszczone kosy i sierpy. Wieniec niesiono do poświęcenia do świątyni, a następnie ze śpiewem w uroczystym pochodzie, udawano się do dworu lub do domu gospodarza dożynek. Wieniec dożynkowy przechowywany był w stodole do kolejnego roku, do nowego zasiewu. Wykruszone z niego ziarna wsypywano do worków z ziarnem siewnym.
Ostatnia kępa
To innymi słowy pas niezżętego zboża, które po żniwach czas jakiś pozostawiano na pustym już polu dla ciągłości urodzaju. Pozostawione na polu kłosy zwano przepiórką lub perepełką. W czasie dożynek organizowano biesiady z poczęstunkiem i tańcami, dawniej poprzedzane rytualnymi obrzędami i modlitwami.
Dziewiętnaste stulecie
W XIX wieku, wzorem dożynek dworskich, zaczęto urządzać dożynki chłopskie. Wówczas to bogaci gospodarze wyprawiali je dla swych domowników, rodziny, parobków i najemników. W okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki gminne, a ich gospodarzami były lokalne samorządy i partie chłopskie, a przede wszystkim Kółka Rolnicze. Dożynki w tamtych czasach były manifestacją odrębności chłopskiej i dumy, z przynależności do rolniczego stanu. Towarzyszyły im wystawy rolnicze, festyny i występy ludowych zespołów artystycznych.
Ewa Michałowska- Walkiewicz
